Οι στάσεις πληρωμών 1827, 1893, 1932
Ο Καποδίστριας στις αρχές του 19ου αιώνα: «…να προαγάγωμεν όσον το δυνατόν τα οικονομικά μας. Καλή αυτών διαχείρισις σημαίνει διά το μέλλον Μεγάλη Πατρίς». Αλίμονο! Το 1893 ο Τρικούπης αναγνώρισε από του βήματος της Βουλής πως «δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Η φράση αυτή δεν καταγράφεται στα Πρακτικά. Ομως, ο Ανδρέας Συγγρός, που καθόταν απέναντι από τον πρωθυπουργό, βεβαιώνει στα «Απομνημονεύματά» του ότι «μετά θάρρους σχετικού και αποφασιστικότητος επρόφερε τας βαρυσημάντους ταύτας λέξεις». Ιδού τι έλεγε ο Ελ. Βενιζέλος έναν αιώνα μετά τον Καποδίστρια: «Να δημιουργήσωμεν μίαν μεγάλη Ελλάδαν, ισχυράν και πλουσίαν, ικανή να προστατεύει τον Ελληνα πολίτην, οπουδήποτε γης ευρισκόμενον, δυνάμενον υπερηφάνως να λέγει Είναι Ελλην». Φευ! Αλλά, όποιος ξεχνάει την ιστορία του υποχρεώνεται να την ξαναζήσει. Από την «ισχυρή Ελλάδα» και την «επανίδρυση του κράτους», ξεπέσαμε στα greek statistics και στην Ελλάδα της κατάρρευσης, της κλεπτοκρατίας και της χρεοκοπίας του 2012. Πού πήγαν οι προσδοκίες; Σαν να συνωμοτεί το σύμπαν και, καβαφικώς πως, «κάποιο τυχαίον εμπόδιο τες ματαίωσε».
Σαν φάρσα της ιστορίας
Ο Νίκος Σοϊλεντάκης στο βιβλίο ανοίγει το ιστορικό πλαίσιο (από αρχεία και πηγές), τη διαδικασία, τα αίτια, τα περιστατικά για τις τρεις ελληνικές πτωχεύσεις. Του Καποδίστρια -που όταν ανέλαβε βρήκε το κράτος πτωχευμένο-, του Χαριλάου Τρικούπη που έχτισε το κράτος και του Ελ. Βενιζέλου που το μεγάλωσε και πραγμάτωσε το σύγχρονο κράτος. Ο Καποδίστριας δολοφονήθηκε. Ο Τρικούπης και ο Βενιζέλος ηττήθηκαν στις εκλογές.
Η ουσία, πάντως, είναι ότι στα τέλη του 1893 το εξωτερικό δημόσιο χρέος από τα δάνεια ανερχόταν συνολικά στα 643 εκατ. χρυσά γαλλικά φράγκα και αντιπροσώπευε περίπου το 150% του ετήσιου ακαθάριστου εθνικού προϊόντος της Ελλάδας, το δε εσωτερικό χρέος ανερχόταν σε 211 εκατ. δραχμές. Το 1932, κατά τραγική ειρωνεία, το σύνολο του δανείου ανερχόταν σε 1.022 εκατ. χρυσά φράγκα που αντιπροσώπευαν περίπου πάλι το 150% του ετήσιου ακαθάριστου εθνικού προϊόντος, όπως ακριβώς και στα μέσα του 2011 ανερχόταν στο ίδιο ποσοστό. Σαν φάρσα της ιστορίας. Η πτώχευση του 1827 οφειλόταν στην κακοδιαχείριση και την καταλήστευση των δύο δανείων της Ελληνικής Επανάστασης. Στην περίπτωση του Τρικούπη και του Βενιζέλου στη διεθνή συγκυρία και τον υπερδανεισμό. Ομως, ο υπερδανεισμός τους εξυπηρετούσε παραγωγικά έργα που άργησαν ν’ αποδώσουν. Βραχυπρόθεσμα, από τις πτωχεύσεις του 1893 και 1932 η χώρα δεινοπάθησε, αλλά μακροπρόθεσμα ωφελήθηκε λόγω των παραγωγικών έργων.
Πικρά συμπεράσματα
Τα συμπεράσματα στα συγκείμενα του βιβλίου του Νίκου Σοϊλεντάκη είναι πλούσια.
Από τα σημαντικότερα, αυτό του Ροΐδη, ότι «το πονηρότερον αλλά το μάλα εξαπατώμενον εξ όλων των ζώων της γης είναι ο Ελλην». Οτι η Ελλάδα, από την εμφάνισή της, ήταν ένας «regime taker», ένας δέκτης αποφάσεων που δεν καθορίζει τους κανόνες των διεθνών παιγνίων. Και ο κατάλογος συνεχίζεται: σκληρή στάση και αλαζονεία των δανειστών (η βασίλισσα Βικτωρία επέκρινε τον εγγονό της Κάιζερ Γουλιέλμο Β΄ για «επαίσχυντον συμπεριφορά… και θλιβερή» στο Ημερολόγιό της), προβλήματα αξιοπιστίας της Ελλάδας στις διεθνείς αγορές, σημαντικός περιορισμός της εθνικής κυριαρχίας, δικαιώματα παρεμβάσεων για να προστατεύονται προνομιακά τα συμφέροντα των δανειστών, εξαρτημένη οικονομία, ευπάθεια στους εξωγενείς παράγοντες, διεθνής Τύπος (οι αντιλήψεις περί τιμιότητας του Τρικούπη «δεν διαφέρουν από εκείνες των πορτοφολάδων» Εκόνομιστ) κ.λπ., κ.λπ.
Ο κατάλογος όσον αφορά τη δική μας συμπεριφορά είναι εξίσου μακρύς. Η φοροδιαφυγή, που χωρίζει τους «Ελληνες σε ραγιάδες και αγάδες», το εγχώριο πλιάτσικο και τα λαμόγια εποχής, τα συμπεράσματα του καθηγητή Ανδρεάδη ότι η πτώχευση του 1893 οφειλόταν στα λάθη μας, στις περιστάσεις και στην απληστία των ξένων χρηματιστών κ.ο.κ.
Το βιβλίο πρέπει να διαβαστεί για την απόλαυση της λόγιας ελληνικής γλώσσας, μα κυρίως για τις πικρές αλλά ωφέλιμες ιστορικές αλήθειες του, δηλαδή, σαν αντίδοτο στην κοντή ιστορική μνήμη. Μπορεί να διαβαστεί και ως λοξή απάντηση στα αμείλικτα ερωτήματα «πώς», «γιατί», «τις πταίει» των προεκλογικών δημοσιολογούντων «μνημονιακών» και «αντιμνημονιακών»: Φταίμε κυρίως εμείς, αλλά και οι δανειστές που «και εις αυτόν τον διάβολον ήθελαν μετά χαράς δανείσειν αργύρια, αν ο διάβολος είχε να τους ασφαλίσει με ενέχυρα» (Α. Κοραής).
Οπως ακριβώς το είχε πει ο Χέγκελ: «Ανθρωποι και κυβερνήσεις ποτέ δεν διδάχτηκαν τίποτα από την Ιστορία, ούτε ποτέ καθόρισαν τη δράση τους επάνω σε αλήθειες και αρχές στηριγμένες σ’ αυτήν».