ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε΄.
Εἰς βαθεῖαν καὶ στενὴν φάραγγα τῶν Τσουμέρκων[1], ἥτις ὁμοιάζει μᾶλλον χαράδραν, διασχίζουσαν τὸ ὄρος ἀπὸ κορυφῆς μέχρις ὑπωρείας, καὶ ἔνθα βασιλεύει ᾀείποτε, καὶ ἡλίου μεσουρανοῦντος, σοβαρὸν γνόφος, ἐμποιοῦν φρίκην ἐκ τῆς βοῆς τῶν κατακρημνιζομένων ἐν αὐτῇ ὑδάτων, ὑπάρχει σπήλαιον δυνάμενον νὰ χωρήσῃ στρατοῦ ὁλόκληρα τάγματα, οὕτινος ἡ θύρα, ἢ μᾶλλον ἡ ὀπὴ, κρύπτεται ὄπισθεν ἀγρίων δένδρων, αἰγοκλημάτων καὶ ἄλλων ἑρπετῶν φυτῶν, ἅτινα ἐγείρονται ἐπὶ μικροῦ τινος ἐδάφους ὡς ἀνδήρου, ὑπάρχοντος πρὸ τῆς θύρας τοῦ σπηλαίου. Τὸ ἄνωθεν τῆς θύρας μέρος προέχει βράχος ἀπότομος καὶ κρημνώδης, ὥστε ἐξ ἁπάντων τῶν μερῶν εἶναι ἀόρατον καὶ οἱ σύντροφοί του τὸ ἐγίνωσκον, καὶ αὐτὸ ὑπῆρχε τὸ καταφύγιόν των. Εἰς μόνον τὸν Γέροντα Δήμα ἐνεπιστεύθη τὸ μυστηριῶδες τοῦτο ἄσυλον.
Δύο ὥρας μετὰ τὸ μεσονύκτιον, σκοπὸς ἱστάμενος πεντήκοντα βήματα, κάτωθεν τοῦ σπηλαίου, ἰδὼν ἄνθρωπον ἐρχόμενον πρὸς αὐτὸν, ἡτοίμασε τὸ πυροβόλον του, ἐσήκωσε τὸν λύκον, καὶ περιέμενε παρατηρῶν ποῦ διευθύνετο. Ὁ ἄνθρωπος τὸν ἐπλησίαζεν ὁλονὲν, ὥστε δὲν ἔλειπεν, εἰμὴ ὀλίγων βημάτων ἀπόστασις, νὰ τὸν προσεγγίσῃ.
- Ὡρὲ, ποιὸς εἶσαι σύ; ἐφώναξε, καὶ τὸ τρίξημον τοῦ λύκου, ἀναβιβασθέντος εἰς τὴν τελευταίαν κλίμακα, ἠκούσθη ἐν τῇ σιγῇ τῆς νυκτὸς τοσοῦτον εὐκρινῶς, ὥστε ὁ ἀναβαίνων ἐφρικίασε.
- Μὴ πυροβολήσῃς, δὲν ἔχω ὅπλα, ἀπεκρίθη ὁ ἄνθρωπος, εἶμαι καλὸς ἄνθρωπος, εἶμαι φίλος σας.
- Σ' τὸν τόπον, ὑπέλαβεν ὁ σκοπός· ἄλλως, ἓν βῆμα ἂν κάμῃς ἀκόμη, σ' ἐφόνευσα.
- Καὶ τί θα καταλάβῃς νὰ μὲ φονεύσῃς;
- Ὦ! τοῦτο εἶναι νόστιμον….τί θὰ καταλάβω, λέγει, νὰ σκοτώσω ἕνα κατάσκοπον· Καὶ δραμὼν ἄδραξε τὸν δυστυχῆ γέροντα ἀπὸ τὸν τράχηλον, τὸν ἔῤῥιψε κατὰ γῆς, καὶ σπασάμενος τὴν μάχαιράν του ἡτοιμάζετο νὰ τὸν φονεύσῃ - Μή μή, τέκνον μου, ἐφώναζεν ὁ ἄθλιος γέρων, εἶμαι ὁ γέρω-Δήμας, ὁ νουνὸς τοῦ καπιτάνου σας.
Ὁ σκοπὸς ἦν νεοσύλλεκτος, εἶχεν ἔλθει πρὸ τριῶν ἡμερῶν καὶ κατετάχθη εἰς τὴν συμμορίαν τοῦ Κατσαντώνη, ὥστε δὲν ἐγνώριζε τὸν γέροντα παντελῶς. Ἐν τούτοις ἐσυλλογίσθη ὅτι ἔπραττε καλῄτερα νὰ εἰδοποιήσῃ τὸν ἀρχηγόν. Μὴ δυνάμενος δὲ ν' ἀφήσῃ τὴν θέσιν του καὶ ὑποπτευόμενος, μὴ ὁ γέρων ὡδηγοῦσεν ἄλλους μεθ' ἑαυτοῦ, οἵτινες ἤσαν κεκρυμμένοι, δεσμεύσας αὐτὸν ἐσύρισε, καὶ ὁ συριγμὸς ἀντήχησε καθ' ἅπασαν τὴν φάραγγα. Μόλις παρῆλθον πέντε λεπτὰ καὶ εἴκοσι ἄνδρες ἔνοπλοι ἐφάνησαν, σκορπισθέντες εἰς διαφόρους διευθύνσεις.
- Τί εἶναι, ὡρὲ Βασίλη; ἠκούσθη φωνὴ βροντώδης, ἡ φωνὴ τοῦ Κατσαντώνη.
- Ἐτσάκωσα ἕνα κατάσκοπον, ἀπεκρίθη ὁ Βασίλειος, καὶ τὸν ἔχω ἐδὼ δεμένον.
- Ἐγὼ εἶμαι ὁ κατάσκοπος ἐκραύγασεν ὁ Γέρω-Δήμας, ἐγώ.
- Ὡρὲ τί ἔκαμες Βασίλη; εἶναι ὁ Νουνός μου, λύσε τον, εἶπεν ὁ Κατσαντώνης, καὶ μ' ἓν πήδημα τὸν ἐπλησίασε.
- Μὴ μωρογάρεις παιδί μου, εἶπεν ὁ γέρων, τρέξε· ὁ Βελῆ-Γκέγκας πρὸ δύω ὡρῶν ἦλθεν εἰς τὸ χωρίον καὶ ἥρπασε τὴν γυναῖκά σου καὶ τὸν υἱόν σου, καὶ τοὺς ἐπῆρε καὶ ἔφυγε.
- Ἐμπρὸς παιδιὰ, ἐκραύγασεν ὁ Κατσαντώνης· καὶ οἱ ἁρματωλοὶ, ἡγουμένου τοῦ ἀρχηγοῦ των, πηδῶντες ὡς ἔλαφοι ἀπὸ βράχου εἰς βράχον, ἐν μιᾷ μόνῃ ὥρᾳ ἀφίχθησαν εἰς τὸ χωρίον, εὑρόντες εἰσέτι τοὺς χωρικοὺς καθημένους ἐνώπιον τῆς οἰκίας τῆς Ἀγγελικῆς, ὡς νὰ διετάχθησαν νὰ τὴν φυλάττωσι.
- Τί δρόμον ἐπῇρεν ὁ Βελῆ-Γκέγκας; ἠρώτησεν ἀταράχως ὁ ἀτρόμητος Κατσαντώνης.
Ἡ ἀταραξία εἶναι ὁ ἀχώριστος σύντροφος τῆς ἀνδρίας.
- Ἐπῆρε τὴν ῥεματιὰν τῆς βρύσης τοῦ μεγάλου πλατάνου, ἀπεκρίθη ὁ παπᾶ-Γεώργιος, ὅστις ὑπῆρχε πάντοτε παρὼν, καὶ φαίνεται ὅτι θὰ διαβῇ ἀπὸ τὸ χάνι τοῦ Ἁγίου Δημητρίου.
- Κλεῖσε παπᾶ, τὴν θύραν τῆς οἰκίας καὶ ἔπαρε τὸ κλειδὶ, εἶπεν εἰς τὸν ἱερέα. Δρόμον, σύντροφοι· παληκάρια μου δρόμον, ἐμπρός. Πρέπει νὰ προφθάσωμεν τὸν Βελῆ-Γκέγκα, ἀκολουθεῖτέ με· καὶ διὰ νὰ τὸν προφθάσωμεν πρέπει νὰ διακόψωμεν τὸν δρόμον, νὰ διαβῶμεν ἀπὸ τὸ Κοτέρτσι, νὰ πάρωμεν τὴν ἀντικρυνὴν ῥάχιν, νὰ καταβῶμεν ἀπὸ τὴν Βοδίβιστα, καὶ νὰ τὸν καρτερέψωμεν πλησίον τοῦ χανιοῦ τοῦ Σίμου.
Ἡ πορεία των ὑπῆρχε τοσοῦτον κατεσπευσμένη, ὥστε μόλις ἡ ῥοδοδάκτυλος αὐγὴ ἐπροοιμίαζε διὰ τοῦ ὠχροῦ φωτὸς τοῦ ὁρίζοντος τὴν παρουσίαν της, καὶ ἡ συμμορία ἐπλησίασεν εἰς τὴν πεδιάδα. Ὁ Κατσαντώνης ἔστρεψε πανταχόθεν τὰ βλέμματά του, ἵνα εὕρῃ τοποθεσίαν ἁρμοδίαν, ὥστε γενομένης τῆς συμπλοκῆς νὰ μὴ δύναται ὁ ἐχθρὸς νὰ τῷ διαφύγῃ. Ὀλίγον μακρὰν τοῦ ξενοδοχείου τοῦ Σίμου, κειμένου ἐν τῇ πεδιάδι, οἰκοδομῆς τετραγώνου, ἐχούσης ἐν τῷ μέσῳ αὐλὴν εὐρύχωρον, ὑπῆρχεν ἐκκλησίδιον ἐρειπωμένον εἰς τὴν ὑπώρειαν τῶν διαχωριζόντων τὴν Ἀθαμανίαν ἀπὸ τὴν Μολοσσίαν ὀρέων· πρὸ αὐτοῦ, ὀλίγα βήματα μακρὰν, λιθόστρωτος, καὶ παρὰ τὴν λιθόστρωτον πρὸς τὴν πεδιάδα λιμνάζοντα ὕδατα ἑλώδη ἐκ τῆς ὑπωρείας ἐξερχόμενα· ὅθεν εὑρὼν κατάλληλον τὴν θέσιν ἐστάθμευσεν.
- Ὡρὲ Κώστα, εἶπεν ὁ Κατσαντώνης εἰς ἕνα τῶν παληκαριῶν του, πάνε καὶ τήρα, ἂν ἀπέρασεν ὁ Βελῆ-Γκέγκας· καὶ ὁ Κώστας ἀνεχώρησεν ἀμέσως.
- Ἑτοιμάσατε τὰ ὅπλα σας, παιδιὰ, ἐπανέλαβεν ὁ Κατσαντώνης· κἀνεὶς νὰ μὴ ῥίψη πρὶν σᾶς διατάξω, ἢ πρὶν ῥίψω ἐγὼ πρῶτος, διότι μὲ βόλι δικό μου θ' ἀποθάνει ὁ Βελῆ-Γκέγκας.
Μετὰ μικρὸν ἐφάνη ἐπιστρέφων ὁ Κώστας, φέρων τὰς διασαφήσεις του εἰς τὸν ἀρχηγόν.
- Ὁ τωρὸς εἶναι χθεσινὸς, εἶπεν εἰς τὸν Κατσαντώνην, ἀχνάρια σημερινὰ δὲν ὑπάρχουν· μόνον ἀχνάρια σημερινὰ ἡμιόνου φαίνονται, ὁ ὁποῖος ἴσως πρὸ μιᾶς ὥρας διέβη, ὁ Βελῆ-Γκέγκας ἀκόμη δὲν διέβη.
Ὁ Ἀναγνώστης ἴσως ἀπορεῖ, ἀκούων τὸν Κώστα δογματικῶς ἀποφαινόμενον περὶ τῆς μὴ εἰσέτι διαβάσεως τοῦ Βελῆ-Γκέγκα. Οἱ κλέφτες, οἱ οὕτως ὀνομαζόμενοι πρόδρομοι οὗτοι τῆς ἑλληνικῆς ἐπαναστάσεως, ὧν αἱ ἡρωϊκαὶ πράξεις ἐξυμνήθησαν, ἐν ἐλλείψει Ὀμήρων, ὑπὸ τοῦ φίλου τῆς ἐλευθερίας ἑλληνικοῦ λαοῦ, ἱκανοῦ ὑπὸ ἀρχηγοὺς γενναίους καὶ φιλοπάτριδας νὰ πράξῃ ἔργα, ἄξια τῶν προγόνων του· οἱ κλέφτες, λέγω, ἠναγκασμένοι νὰ ἰχνηλατῶσι τοὺς ἐχθρούς των, ἢ ἵν' ἀποφύγωσι τὰς αἰφνιδίους καταδρομάς των, ἢ ἵνα ἐπιτεθῶσι κατ' αὐτῶν, ἐσυνήθησαν ν' ἀνακαλύπτωσι τὰ ἴχνη των, ὥστε πολλάκις ὁδηγούμενοι ὑπ' αὐτῶν, νὰ εὑρίσκωσι τὰ καταφύγιά των. Τὰ λείψανα τῶν ἡρώων τούτων ἔλαμψαν τελευταίαν λάμψιν ἐν τῷ ἱερῷ ἀγῶνι, ὡς ὁ ἀποσβενύμενος λύχνος, ἐν τῇ τελευταίᾳ ἐκπνεύσει του. Οἱ ἀοίδιμοι οὗτοι ἥρωες ὑπῆρξαν οἱ σωτῆρες τῆς Πατρίδος καὶ τῆς παλιγγενεσίας της τὰ κύρια ὄργανα· ἀλλὰ σήμερον, σήμερον… ὦ ἐποχή… ὦ υἱοὶ γιγάντων…!
Ὁ ἥλιος ὑψώθη ὑπὲρ τὸν ὁρίζοντα, ὁ Κατσαντώνης ἀνησύχει θεωρῶν παρερχομένην τὴν ὥραν· ὑποπτεύω, ἔλεγεν εἰς τοὺς συντρόφους του, μὴ ὁ Βελῆ-Γκέγκας ὑπάγῃ ἀπὸ τὴν ὁδὸν τοῦ Κουτσουλιοῦ καὶ τότε θ' ἀναγκασθῶ νὰ ῥιφθῶ εἰς τὰ Γιάννινα καὶ νὰ ψήσω ζωντανοὺς μέσα εἰς τὰ Σαράγια των τοὺς υἱοὺς τοῦ βρωμεροῦ τυράννου.
- Ὁ παπᾶς μᾶς ἐβεβαίωσεν, ὅτι ἐπῆρε τὴν ῥεματιά, τῷ εἶπεν εἷς τῶν παληκαριῶν.
- Πρώτην φορὰν ἔκαμα σφάλμα ἀσυγχώρητον, ἀπεκρίθη ὁ Κατσαντώνης, νὰ μὴν ἐρωτήσω τὸν παπᾶ πῶς τὸ ἠξεύρει καὶ ποίαν βεβαιότητα ἔχει, καὶ ἔπειτα νὰ ξεκινήσω· ἂν ἐτρέχαμεν κατόπιν του βεβαίως τὸν ἐπροφθάναμεν· Ἐμπρὸς παιδιὰ νὰ τρέξωμεν νὰ πιάσωμεν τὸ χάνι τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου, ἀπὸ ὅπου θὰ διαβῇ, εἴτε τῆς ῥεματιᾶς τὸν δρόμον ἐπῆρεν, ἢ τοῦ Κουτσουλιοῦ…
- Γιά τος, ἔρχεται, ἔρχεται, ἐκραύγασεν ὁ Κώστας, εἰσελθὼν κατεσπευσμένως εἰς τὴν ἐκκλησίαν.
- Καὶ πῶς τὸ ξέρεις ὡρὲ; τῷ εἶπεν ὁ ἀρχηγός.
- Ἀνέβηκα εἰς τὰ ὑψηλότερα κοτρόνια, ἀπεκρίθη ὁ Κώστας, καὶ ἐκεῖθεν τὸν εἶδα ἐρχόμενον.
- Κακὸ ποῦ μᾶς ἔκαμες, χαντακωμένε! ὑπέλαβεν ὁ Κατσαντώνης, ἂν σὲ εἶδε θὰ πάρῃ ἄλλον δρόμον.
- Εἶναι μίαν ὥραν μακρὰν ἀπ' ἐδὼ καὶ εἶναι ἀδύνατον νὰ μὲ εἶδε, ἀνέβην εἰς τὰ κοτρόνια ἀναῤῥιχώμενος ὡς σαλαμάνδρα, καὶ μόλις ἐπρόβαλα τὴν κεφαλήν μου, ὅταν ἔφθασα εἰς τὸ ὕψωμα ἀπὸ ὅπου ἐφαίνετο ἡ πεδιάς.
- Φᾶτε ψωμί, εἶπεν ὁ Κατσαντώνης, νὰ εἴμεθα ἕτοιμοι.
Καὶ ἕκαστος ἐξαγαγὼν ἄρτον καὶ τυρὸν ἐκ τῆς πήρας του, τῆς συνήθους ἀποθήκης τοῦ στρατιώτου Ἕλληνος, ἐπρογευμάτισαν· εἶτα λαβόντες τὰ ὅπλα των καὶ ἐπισκεφθέντες ἀκριβῶς τὰς ἑστίας, ἐπερίμενον ἀνυπόμονοι τὸν ἐχθρόν.
Μετὰ παρέλευσιν ἡμισείας ὥρας, ὁ Βελῆ-Γκέγκας ἐφαίνετο προσεγγίζων, ἔχων διῃρημένους τοὺς Ἀλβανούς του εἰς δύο σώματα, καὶ ἐν τῷ μέσῳ αὐτῶν τὴν σύζυγον καὶ τὸν υἱὸν τοῦ Κατσαντώνη.
- Παιδιὰ, κᾀνεὶς νὰ μὴ ῥίψῃ τουφέκι, ἂν δὲν τὸν διατάξω· προσέχετε, εἶπεν ἐπιτακτικῶς ὁ Κατσαντώνης.
Ὁ Βελῆ-Γκέγκας διήρχετο τὴν ὁδὸν τὴν ἄγουσαν εἰς τὸ ξενοδοχεῖον τοῦ Σίμου. Λιμναζόντων δὲ ὑδάτων πολλῶν ἀριστερὰ τῆς ὁδοῦ πρὸς τὴν πεδιάδα, ἅτινα συνήχθησαν ἐκεῖ ἐκ τῶν γενομένων πρὸ δύο ἡμερῶν ῥαγδαίων ὄμβρων, καὶ ἐκ τοῦ ἀεννάως ἀναβλύζοντος ἐκ τῆς παρὰ τὴν ἐκκλησίαν ὑπωρείας ὕδατος, ἀνέβη εἰς τὴν λιθόστρωτον, ὥστε προχωρῶν ἐπλησίασε τὴν θέσιν, ἣν κατεῖχεν ὁ Κατσαντώνης καὶ οἱ σύντροφοί του μέχρι τριάκοντα βημάτων.
- Βελῆ-Γκέγκα, ἀνέκραξεν ὁ Κατσαντώνης, δεκάκις ἠδυνάμην νὰ σὲ φονεύσω καὶ δὲν τὸ ἔκαμα· τὰ παληκάρια μου εἶχα παραγγείλει νὰ μὴ ῥίψουν ποτὲ ἐπάνω σου· σ' ἐλυπούμουν νὰ σὲ φονεύσω, διότι εἴσουν παληκάρι καλὸ, τώρα ὅμως ὁποῦ ἔκαμες τὴν μπαμπεσιὰ (ἀνανδρίαν) ν' ἁρπάσῃς μίαν γυναῖκα ἀδύνατον καὶ ἕνα παιδὶ, τώρα σὲ ἐξέγραψα ἀπὸ τὸ κατάστιχο τῶν παληκαριῶν, καὶ δέξου τὸ βόλι μου.
Ὁ Βελῆ-Γκέγκας ἐστράφη πρὸς τὴν φωνὴν, ἀλλ' ἐν ἀκαρεῖ ἔπεσε νεκρός· ἡ σφαῖρα εἰσελθοῦσα διὰ τοῦ ἀριστεροῦ ὀφθαλμοῦ ἐξῆλθεν ἀπὸ τὸ μεταύχαινον.
- Φωτιὰ παληκάρια μου, ἀνέκραξεν ὁ Κατσαντώνης, φωτιά· καὶ εἴκοσι πυροβόλα διὰ μιᾶς ἐξεκενώθησαν. Οἱ ἀπέναντι τῆς Ἐκκλησίας Ἀλβανοὶ ἐκκλίναντες ἀπὸ τὴν ὁδὸν διὰ νὰ ὀχυρωθῶσιν, ἐῤῥίφθησαν ἐντὸς τοῦ βάλτου, ἀμυνόμενοι. Τὸ πῦρ ἐξηκολούθει ἑκατέρωθεν, ἡ λιθόστρωτος ἐκαλύφθη ὑπὸ νεκρῶν καὶ ἐντὸς τοῦ βάλτου ἐκυλίοντο φονευμένοι καὶ πληγωμένοι. Οἱ ἐν τῷ βάλτῳ μείναντες ζῶντες, παρεκάλεσαν τὸν Κατσαντώνη, μπέσα γιὰ μπέσα, νὰ μὴ τοὺς βαρῇ καὶ νὰ μὴ βαρῶσι. Οἱ δὲ μείναντες πρὸς τὸ ἄκρον τῆς λιθοστρώτου, ἥτις ὑψοῦτο ἕνα πῆχυν ὑπὲρ τὸ ἔδαφος, ὀχυρωθέντες ὄπισθεν αὐτῆς, ἐπολέμουν γενναίως ἀλλαλάζοντες κατὰ τὴν συνήθειάν των. Ὅταν ὅμως εἶδον αὐτὸν σπασάμενον τὸ ξίφος, καὶ κατὰ μίμησιν αὐτοῦ ὅλα τὰ παληκάρια του, ὁρμῶντα κατ' αὐτῶν, ἐγκαταλιπόντες τὴν θέσιν των, ἔδραμον καὶ ἐκλείσθησαν εἰς τὸ ξενοδοχεῖον, ἀφοῦ ἡ μάχαιρα τῶν Κατσαντωνέων πολλοὺς τούτων κατέφαγε.
Ὁ Κατσαντώνης κρατήσας παρ' αὐτῷ πέντε συντρόφους, ἵνα ἐπιτηρῶσι τοὺς ἐν τῷ βάλτῳ, ἀπέστειλε τοὺς λοιποὺς νὰ πολιορκήσωσι τὸ ξενοδοχεῖον. Εἶτα ἐζήτησε τὴν γυναῖκά του καὶ τὸ παιδίον, ἅτινα οἱ Ἀλβανοὶ ἐν τῷ θορύβῳ παρῄτησαν ἐντὸς ἑνὸς κατεδαφισμένου ὑδρομύλου, δέκα βήματα μακρὰν τοῦ πεδίου τῆς μάχης. Ἡ γυνὴ ἔκειτο ὑπτία, κάτωχρος, ἔχουσα τοὺς ὀφθαλμοὺς κεκλεισμένους, τὴν κόμην ἐξηπλωμένην ἐπὶ λίθου, μὴ δίδουσα σημεῖα ζωῆς· ὁ δὲ παῖς, καθήμενος παρ' αὐτῇ κλαίων, ἐκράτει τὰς χεῖράς της, καὶ ἐπὶ τοῦ ὑποκαμίσου του ἐφαίνοντο κηλίδες αἵματος. Ὁ Κατσαντώνης, ὁ ἀτρόμητος οὗτος ἥρως, ὅστις οὐδέποτε ἔκλαυσεν ἐπὶ οἱᾳδήποτε συμφορᾷ, ἐδάκρυσεν ἰδὼν τὴν τραγικὴν ταύτην σκηνὴν, καὶ δραμὼν ἔθεσε τὴν χεῖρά του ἐπὶ τῆς καρδίας τῆς συζύγου του.
- Ζῇ, ἐκραύγασε, ζῇ, νερὸν, ὀγλίγωρα.
Ὁ Κώστας, ὅστις τὸν παρηκολούθει πάντοτε, ὡς ὑπασπιστὴς, δραμὼν, ἐπέστρεψε φέρων ὕδωρ, μεταχειρισθεὶς ὡς ἀγγεῖον τὸ φέσι του, τὸ ὁποῖον λαβὼν ὁ Κατσαντώνης ἔχυσεν ἐπὶ τοῦ προσώπου της, εἶτα ἀνοίξας τὸ στόμα της ἐφύσησεν ἐν αὐτῷ. Ἡ γυνὴ ἐκίνησε μικρὸν τὴν ἑτέραν τῶν χειρῶν· θέσας δὲ τὰς χεῖράς του εἰς τὸν κόλπον της, τὴν ἔτριψεν ὀλίγας στιγμὰς, καὶ θλίψας διὰ τῶν δακτύλων του πυρίτιδα, ἔθιξε τοὺς μυκτῆράς της· Εἷς ὑπόκωφος στεναγμὸς ἐπροοιμίασε τὴν ὕπαρξιν τῆς ζωῆς, καὶ ὀλίγον ὕδωρ χυθὲν ἐν τῷ στόματί της, συνετέλεσεν εἰς τὴν ἐντελῆ ἀνάῤῥωσίν της· ἀλλ' ἀνοίξασα τοὺς ὀφθαλμούς της, καὶ ἰδοῦσα ἔμπροσθέν της τὸν σύζυγόν της, ἐξέβαλε φωνὴν καὶ ἐλειποθύμησεν αὖθις. Ὁ Κατσαντώνης τὴν ἔλαβεν ὡς παιδίον εἰς τὰς ἀγκάλας του, τὴν ἔφερε πλησίον τῆς πηγῆς, καὶ ῥίψας ἄφθονον ψυχρὸν ὕδωρ ἐπ' αὐτῆς τὴν ἐπανέφερεν ἐντελῶς εἰς τὴν ζωήν. Τὸν παρακολουθοῦντα μικρὸν Ἀλέξανδρον, τότε μόνον παρετήρησε πληγωμένον ὄντα.
- Πῶς ἐπληγώθης ἐντὸς τοῦ ἐρειπίου; τὸν ἠρώτησεν ὁ πατήρ του.
- Ἐξῆλθον, ἐπεκρίθη τὸ παιδίον, διὰ νὰ ἰδῶ ποῖος θὰ νικήσῃ καὶ ἐπληγώθην εἰς τὸν βραχίονα ἀπὸ ἓν μολύβι.
Ὁ Κατσαντώνης ἐγύμνωσε τὸν βραχίονα τοῦ παιδὸς, ἀλλ' ἡ πληγὴ ἦτο λίαν ἐλαφρὰ, ἐπιδέσας αὐτὴν μετά τινων βοτάνων, τὰ ὁποῖα ἀπέσπασεν ἀπὸ τὰ ἄκρα τοῦ ὕδατος. Ἄιδε ὡρὲ Μπούρα μ' Ἀλέξανδρε, τῷ εἶπε, δὲν εἶναι τίποτε. Ὁ παῖς ἐμειδίασε, μειδίαμα περιφρονήσεως, ὡς νὰ τῷ ἔλεγε σιωπηλῶς· ἐγὼ ὁ Ἠπειρώτης, ὁ υἱὸς τοῦ Κατσαντώνη, θὰ συλλογισθῶ κἂν τοιαύτην πληγήν…; Ὦ προφυλακὴ τῆς Ἑλλάδος Ἤπειρος!.. διατί…;
Μετὰ μικρὸν τὸ ξενοδοχεῖον ἐπυροβολεῖτο πανταχόθεν, οἱ δ' ἐν αὐτῷ κεκλεισμένοι Ἀλβανοὶ ἀντεπυροβόλουν. Ἐν τῷ ἀλαλαγμῷ καὶ τοῖς πυροβολισμοῖς, νέος στρατιώτης Καμαρινός, λαθὼν τοὺς ἐν τῷ ξενοδοχείῳ Ἀλβανοὺς, ἐπλησίασεν ὑπὸ ἐξέχον παρὰ τὴν ὁδὸν δωμάτιον, καὶ θέσας φρύγανα ἐπὶ τῶν ὑποστηριζόντων αὐτὸ ξύλων, τὰ ἤναψεν, ἀλλ' ἀναχωρῶν κάτωθεν ἐφονεύθη διὰ σφαίρας Ἀλβανικῆς, ἥτις τῷ ἔθραυσε τὸ κρανίον. Τὸ πῦρ διεδόθη εἰς τὸ ξενοδοχεῖον, οἱ Ἀλβανοὶ ζητοῦνες καταφύγιον ὑπεχώρουν ἀπὸ δωματίου εἰς δωμάτιον· οἱ προβαίνοντες ἐκ τῶν παραθύρων, ἵνα κατέλθωσιν εἰς τὴν γῆν ἵνα σωθῶσιν ἐπυροβολοῦντο ὑπὸ τῶν Κατσαντωνέων καὶ ἔπιπτον νεκροὶ, οἱ δὲ μείναντες κατῆλθον εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ ξενοδοχείου. Ῥαὶ, ἐκραύγαζον ἔνδοθεν, ἀφοῦ ἀπελπισθέντες ἠνέῳξαν τὴν θύραν. Ῥαὶ, Καπιτάνε!
- Ἀφήσατε τὰ ὅπλα σας καὶ ἐξέλθετε, ἀπεκρίθη ὁ Κατσαντώνης.
- Μᾶς δίδεις τὴν μπέσα σου, ὅτι δὲν μᾶς σκοτόνεις;
- Ναὶ, ὡρὲ, μπέσα γιὰ μπέσα, ὑπέλαβεν ὁ Κατσαντώνης.
- Μᾶς ἀφήνεις νὰ πάρωμεν καὶ τὸ κεφάλι τοῦ Βελῆ-Γκέγκα.
- Νὰ τὸ πάρετε, ὡρέ.
Οἱ Ἀλβανοὶ ἐξελθόντες καὶ ἑνωθέντες μετὰ τῶν ἐν τῷ βάλτῳ ἱσταμένων, μόλις τριάκοντα τὸν ἀριθμὸν, ὦν τὸ ἓν τρίτον ἦτο πληγωμένον, ἀνεχώρησαν, ἀφοῦ ἐξεκένωσαν τοὺς γυλιούς των ἐν τοῖς ὕδασι, καὶ ἀποκόψαντες τὴν κεφαλὴν τοῦ Βελῆ-Γκέγκα ἔλαβον μεθ' ἑαυτῶν.
Ο Κατσαντώνης. Κλέφτικον επεισόδιον ή Ελληνικόν μυθιστόρημα υπό Κ. Ράμφου, εν Αθήναις, εκ της τυπογραφίας των τέκν. Ανδ. Κορομηλά, 1862, σσ. 14-23
1 Τὰ Τσουμέρκα ἀποτελοῦσι μέρος τοῦ ζυγοῦ τοῦ Πίνδου, ὅρη ἀπότομα, ὑψηλά καὶ γυμνὰ, παρὰ τοὺς πρόποδας τῶν ὁποίων ῥέει, ἢ μᾶλλον κρημνίζεται ἀφρίζων ὁ Ἄραχθος. Τὰ ὅρη ταῦτα ὀνομάζει ὁ Μελέτιος Κιμμέρια˚ ἀγνοεῖται ὅμως πόθεν ἐπορίσθη ὁ ἀοίδιμος οὖτος Γεωγράφος τὴν ὀνομασίαν ταύτην. Οὐδαμοῦ ἀλλοῦ ἀπαντῶμεν ὅρη Κιμμέρια, εἰμὴ ἐν τῇ Ταυρικῇ Χερσονήσῳ, ἐξ οὗ καὶ Κιμμέριος Ἰσθμὸς καὶ βόσπορος. (ὅρα Αἰσχ. Προμ. 735. Ὁμ. Ὀδ. Α. 13. Ἠρόδ. 4. 12. καὶ Στραβ.).
ΠΗΓΗ: http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/anthologies/new/show.html?id=79
Ο Κωνσταντίνος Ράμφος (1776-1871), αγωνιστής και ο ίδιος, μέσα από αυτό το σύγγραμμα ζωντανεύει την ελληνική επανάσταση καθώς και τον Κατσαντώνη, πρόσωπο κατ' εξοχήν πρωταγωνιστικό στον αγώνα των Ελλήνων για την ανεξαρτησία. Ο Κατσαντώνης, γεννήθηκε στο Βασταβέστι της Ηπείρου από γονείς Σαρακατσάνους ποιμένες και ήταν γνωστός για την ανδρεία και την ευγένεια του ήθους του. Μετά την άδικη κατηγόρια του για ληστείες συνελήφθη από τον Αλή Πασά, και μόνο ύστερα από την καταβολή από την οικογένειά του ενός υπέρογκου προστίμου αφέθηκε ελεύθερος. Κατόπιν ορκίστηκε εκδίκηση και ο ανελέητος πόλεμος με τον Αλή άρχισε... Η πένα του Ράμφου μας μεταφέρει στα Αγραφα της προεπαναστατικής Ελλάδας στο θέρετρο δράσης του ήρωα ξαναζωντανεύοντας το θρυλικό πρόσωπο που ενέπνευσε πολλούς Έλληνες στον αγώνα για την παλιγγενεσία.
Το βιβλίο ''Ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ'' μπορείτε να το βρείτε εδώ