Martin Heidegger
Η «Επιστολή για τον ανθρωπισμό» του Μάρτιν Χάιντεγκερ (Martin Heidegger) είναι ένα έργο ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Το κείμενο αυτό, που απευθύνθηκε αρχικά στον Γάλλο Ζαν Μποφρέ, συνιστά την απαρχή της φιλοσοφικής φιλίας ανάμεσα στον Μάρτιν Χάιντεγκερ και στον Ζαν Μποφρέ, μιας φιλίας που διήρκεσε τρεις δεκαετίες και αποτελεί καρπό συγγραφικής δουλειάς της όψιμης περιόδου του γερμανού στοχαστή -μια δουλειά διαφωτιστικότατη όσον αφορά τους ύστερους φιλοσοφικούς προβληματισμούς του φιλοσόφου.
Ο Χάιντεγκερ, που δημοσιεύει το 1927 το magnum opus του «Είναι και Χρόνος», επιχειρεί με το έργο του -τόσο με το πρώιμο όσο και με το όψιμο- μια υπονόμευση του ορθολογικού προγράμματος της δυτικής μεταφυσικής, όπως τούτο εκφράστηκε, κατ' αρχάς, με τους Ελληνες Πλάτωνα και Αριστοτέλη, οι οποίοι έθεσαν τα θεμέλια για τη στάση του δυτικού υποκειμένου απέναντι στο αντικείμενο, συσκοτίζοντας -σύμφωνα πάντα με τον γερμανό στοχαστή- τον αποκαλυπτικό λόγο των προσωκρατικών φιλοσόφων. Τόσο ο Πλάτων όσο και ο Αριστοτέλης βάζουν τα θεμέλια για τη «σκέψη του Οντος», τα θεμέλια «της εποχής των Κοσμοεικόνων» (Weltbilder), η οποία προδιαγράφει «την απόκρυψη του Είναι» προς όφελος του Οντος, στηρίζοντας την ιστορία της δυτικής Μεταφυσικής ως μία παράδοση που «ξεχνά το Είναι», την ανάδυση του οποίου αποκάλυπταν, σύμφωνα με τον γερμανό στοχαστή, με μεγαλοφυή τρόπο οι έλληνες προσωκρατικοί φιλόσοφοι. Ο Χάιντεγκερ προσάπτει στο πλατωνικό «είδος» την πρόκριση της λογικής και των λογικών αρχών -των κατοπινών αριστοτελικών κατηγοριών- εις βάρος «της σκέψης» - της σκέψης τού Είναι και της εκκάλυψης του Είναι-, η οποία σκέψη δίνοντας στη Μεταφυσική το πραγματικό και οριστικό της πεπρωμένο θα μπορούσε να νοηματοδοτήσει με διαφορετικό τρόπο τον άνθρωπο και τον ρόλο του στον κόσμο. Ο άνθρωπος είναι τελικά, σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, «ο ποιμήν τού Είναι», και όχι το καρτεσιανό υποκείμενο της δεσποτικής και εργαλειακής κυριαρχίας πάνω στη φύση μέσω της τεχνικής.
Με την «Επιστολή για τον ανθρωπισμό» ο Χάιντεγκερ ασχολείται αρχικά με το ερώτημα του γάλλου φίλου του Μποφρέ «Πώς να ξαναδώσουμε ένα νόημα στη λέξη ανθρωπισμός», καταπιάνεται δε εξαρχής με τον ορισμό του ανθρώπου ως animal rationale - έναν ορισμό τον οποίο θεμελιωδώς αμφισβητεί· όχι μόνον η ιστορία της οντολογίας, την οποία προδιαγράφει το αριστοτελικό «ζώον λόγον έχον», πάσχει, μα και η έννοια του ανθρωπισμού αυτή καθεαυτήν, όπως έχει διατυπωθεί, είναι περιορισμένη. Ολα τα μέχρι τότε γνωστά είδη ανθρωπισμού: ο ρωμαϊκός, ο χριστιανικός, ο γερμανικός του 18ου αιώνα, ο μαρξικός, ο υπαρξιακός του Σαρτρ (Sartre), παραμένουν δέσμια του animal rationale, που σύμφωνα με το πρόταγμα της μεταφυσικής «σκέπτεται το Ον», λησμονώντας το Είναι και το κεφαλαιώδες θέμα της εκκάλυψής του. «Ο άνθρωπος εγκαταλείπεται βαθμιαία από το Είναι και έτσι στερείται της ουσιώδους πατρίδας του» (Εισαγωγή, σ. 28). «Ο ουσιώδης ανθρωπισμός, όπως τον εννοεί ο Χάιντεγκερ, δεν θέτει πλέον τον άνθρωπο στο επίκεντρο της μέριμνάς του. Αντ' αυτού «εξανθρωπίζει» το Είναι σε τέτοιο βαθμό, ώστε η οργή και το κακό -με ένα προηθικό νόημα-, η εύνοια και η χάρη να αποτελούν συστατικά στοιχεία της ίδιας της ουσίας του (Εισαγωγή, σ. 30).
Καθώς σημειώνει ο Χάμπερμας (Habermas), η κεντρική για τον Χάιντεγκερ θεώρηση, η σχετική με τη λήθη και την ανάδυση του Είναι ως έκφραση του ουσιαστικού πεπρωμένου της δυτικής Μεταφυσικής, ως τρόπος σκέψης συνέχεται με τις γενικότερες πολιτικές αντιλήψεις του γερμανού στοχαστή, οι οποίες σε κάποια περίοδο της ζωής του τον οδήγησαν στο να συνταχθεί με τον Εθνικοσοσιαλισμό.
Ο Χάιντεγκερ, μεταξύ άλλων, πρεσβεύει πως η ουσία του ανθρώπου οριοθετείται μέσα από τη στάση του μπροστά στον θάνατο, μιλά για το «προς θάνατον Είναι» (Sein zum Tode), και για τη βίωση της αγωνίας μπροστά στον θάνατο, από τον άνθρωπο, που τελικά συνιστά και ό,τι προσδιορίζει τον άνθρωπο ως τέτοιον - ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ον που γνωρίζει πως θα πεθάνει.
Ο Χάιντεγκερ μιλά για την ανάδυση των όντων μέσα στο Είναι τους - πιστεύει πως το Ον δεν εξαντλείται στη νοητική του προσέγγιση από το υποκείμενο, προέχει η ανάδυσή του στο φως τού Είναι του και η ολόπλευρη εμφάνισή του.
Στη σελίδα 111 του βιβλίου διαβάζουμε: «Οι νεαροί Γερμανοί που είχαν γνώση του Χέλντερλιν, σκέφτηκαν και έζησαν ενώπιον του θανάτου κάτι εντελώς διαφορετικό από ό,τι η κοινή γνώμη θεώρησε γερμανική αντίληψη».
Η έννοια του πλατωνικού «θείου φωτός» ως αγαθού παραλλάσσεται από τον Χάιντεγκερ προ της «μη νοηματοδοτούσας» ανάδυσης των όντων μέσα στο Είναι και στην έκσταση: Αν ο Πλάτων θεματοποιεί με άλλον τρόπο από ό,τι οι σοφιστές το διαφωτιστικό πρόταγμα που θα δεσπόσει στη δυτική φιλοσοφική παράδοση μέσα από το έργο του Αριστοτέλη, του Καρτέσιου, του Σπινόζα, του Καντ προκρίνοντας σε περίοπτη θέση το αξιακό στοιχείο και την αξιοθεσία, το κρίνειν, το αξιολογείν και το σύμφωνα με αυτά πράττειν, η χαϊντεγκεριανή έκσταση θυμίζει τα Τάγματα Εφόδου,και την επίκληση του γερμανικού πεπρωμένου.
