Πέμπτη 31 Οκτωβρίου 2019

Απουλήιος – Το δαιμόνιον του Σωκράτη



Στο κείμενο που μας έχει παραδοθεί με τον λατινικό τίτλο De deo Socratis,  μια φιλοσοφική πραγματεία σε μορφή ομιλίας, ο Απουλήιος (π. 124-170 μ.Χ.) εξετάζει κατ’ αρχάς συστηματικά το θέμα των δαιμόνων – οντοτήτων με φύση ενδιάμεση, μεταξύ θεών και ανθρώπων, και ρόλο διαμεσολαβητικό με στόχο την εκπλήρωση της πρόνοιας στον ανθρώπινο κόσμο.

Παράλληλα, όμως, πραγματεύεται ειδικότερα και το δαιμόνιο, τον αόρατο οδηγό και προστάτη του Σωκράτη, την εσωτερική του φωνή που, σχεδόν όπως μια θεία οντότητα, τον ανάγκαζε να αναζητά αδιάλειπτα την αλήθεια.

Ο Απουλήιος εκφράζει μια άποψη που και σήμερα μπορεί να εμπνεύσει όσους επιθυμούν να ακούν τη δική τους φωνή, τον «δαίμονά» τους. Όπως ο πλατωνικός Σωκράτης, χάρη στην αφοσίωσή του στη φιλοσοφία, ήταν σε θέση να γνωρίζει πώς να τιμά τον δαίμονα που του είχε οριστεί, ώστε να είναι σε επικοινωνία μαζί του όποτε το χρειαζόταν, έτσι μπορεί κι ο καθένας μας, με τον ενδεδειγμένο τρόπο ζωής, να έρθει σε επαφή με τον «δαίμονά» του και, κατ’ επέκταση, να βρίσκεται σε έμμεση επικοινωνία με το θείο.

Παρασκευή 18 Οκτωβρίου 2019

Ο ΟΡΦΕΑΣ ΚΑΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ



Πανάρχαιος τραγουδιστής, ήρωας, ιδρυτής θρησκείας, θύμα. Ο Ορφέας δάνεισε το όνομα του σε πολύ διαφορετικούς μύθους και έγινε παράδειγμα για οπαδούς διακεκριμένων κοινωνικών πρακτικών στην αρχαία Ελλάδα. Ο Guthrie, χρησιμοποιώντας με ακριβή και προσεκτικό τρόπο όλη τη σειρά των μαρτυριών, επιτυγχάνει ώστε αυτό το βιβλίο να είναι η βασική θεώρηση αυτής της πολυσύνθετης και πεμπτουσιακά ελληνικής μορφής. Η εξαίρετη εισαγωγή του Alderink, η οποία εντάσσει το βιβλίο του Guthrie ανάμεσα στα έργα της πιο πρόσφατης και συναρπαστικής γραμματείας περί Ορφισμού, αξίζει να επαινεθεί και για τη ρωμαλέα και ενημερωμένη επιθεώρηση των έργων ενός ολόκληρου αιώνα που αφορούν την ελληνική θρησκεία.

Περιεχόμενα

Εικόνες

Εισαγωγή, Larry J. Alderink

Πρόλογος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Ο ΞΑΚΟΥΣΤΟΣ ΟΡΦΕΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Ο ΟΡΦΙΣΜΟΣ;

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ Ο ΟΡΦΕΑΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΟΙ ΟΠΩΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΡΦΕΑ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Ο διαμελισμός του Διονύσου

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. Η Κόρη

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3. Μετάφραση αποσπασμάτων

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Η ΜΕΛΛΟΥΣΑ ΖΩΗ ΟΠΩΣ ΤΗ ΒΛΕΠΕΙ Ο ΟΡΦΕΑΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΟΠΑΔΩΝ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Κάποιες θεωρίες για τις ορφικές τελετουργίες

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. Προσευχές για τους νεκρούς

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VII Ο ΟΡΦΕΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΑΣΤΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIII Ο ΟΡΦΕΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΟ ΚΟΣΜΟ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

Τετάρτη 16 Οκτωβρίου 2019

Τελετουργία και μύθος στην αρχαία Ελλάδα



OPFERRITUAL UND MYTHOS BEI DEN GRIECHEN

Αυτά τα πρώιμα δοκίμια διατηρούν τρομακτικό ενδιαφέρον και μας παρουσιάζουν τον Walter Burkert στις καλύτερες στιγμές του. Στα δοκίμια αυτά, ασχολείται για πρώτη φορά με τα βαρυσήμαντα θέματα με τα οποία πάλευε καθ' όλη τη διάρκεια της διακεκριμένης σταδιοδρομίας του: αίμα, θυσία, ενοχή, και η απεγνωσμένη προσπάθεια να ελεγχθεί η βία μέσω της τελετουργίας. Η ευρυμάθεια του Burkert και η βαθειά γνώση των πηγών είναι εκπληκτικές, αλλά το πιο αξιοσημείωτο απ' όλα είναι η άποψή του περί του ιερού ως του σημείου από το οποίο οι θνητοί ατενίζουν προς την άβυσσο, η οποία τους προκαλεί έναν τρόμο από τον οποίο μπορούν να επανέλθουν, αν το κατορθώσουν, μόνο μέσω του μύθου και της τελετουργίας. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

"Ποιητική αλληγορία, ιστορική αναγωγή και φιλοσοφική αλληγόρηση υπήρξαν οι τρεις σημαντικότερες λύσεις ανάγκης, που χρησιμοποίησαν οι Έλληνες στη χιλιόχρονη προσπάθειά τους να συμφιλιωθούν με τους απαραίτητους αλλά ανεξιχνίαστους μύθους τους".

"Οι ερευνητικές συμβολές του Walter Burkert στην ιστορία της ελληνικής θρησκείας αντιπροσωπεύουν τη σημαντικότερη ερμηνευτική πρόταση για την ανοικειότητα του ελληνικού μύθου, που γνώρισε ο γερμανόφωνος χώρος από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Burkert αποδεικνύεται δεινός γνώστης όλου του φάσματος των επιστημών που επικουρούν την κλασική φιλολογία -της αρχαιολογίας, της νομισματικής, της επιγραφικής, της ινδοευρωπαϊκής γλωσσολογίας- και ξέρει πώς να τις εφαρμόζει με μεθοδικότητα και διακριτικότητα." (Glenn W. Most, απόσπασμα από τον πρόλογό του στο παρόν βιβλίο)

Περιεχόμενα

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ - Glenn W. Most

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΚΑΙ ΘΥΣΙΑΣΤΗΡΙΕΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΕΣ

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΩΝ ΚΕΚΡΟΠΙΔΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΑΡΡΗΦΟΡΙΑ: ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΥΗΤΙΚΕΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΤΑ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ

ΙΑΣΩΝ, ΥΨΙΠΥΛΗ, ΚΑΙ ΝΕΑ ΦΩΤΙΑ ΣΤΗ ΛΗΜΝΟ: ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΥΘΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΕΣ

ΒΟΥΖΥΓΗΣ ΚΑΙ ΠΑΛΛΑΔΙΟ: ΒΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΣΤΙΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΕΣ

ΔΗΜΑΡΑΤΟΣ, ΑΣΤΡΑΒΑΚΟΣ, ΚΑΙ ΗΡΑΚΛΗΣ: ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ, ΜΥΘΟΣ, ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΕΡΣΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Τρίτη 15 Οκτωβρίου 2019

Σεραφίτα



Η Σεραφίτα είναι ένα έργο που θα εκπλήξει τους αναγνώστες εκείνους που έχουν συνηθίσει να βλέπουν στο πρόσωπο του Μπαλζάκ μόνο έναν «γλαφυρό ψυχογράφο» και ένα άριστο «μελετητή των ηθών του καιρού του». Η Σεραφίτα-Σεραφίτους, ον ανδρόγυνο και τέλειο, αγαπιέται συγχρόνως από έναν άντρα και μια γυναίκα, αλλά η ψυχή της, όπως λέει η ίδια, «ανήκει σ’ Εκείνον, που η ποίησή του είναι άπειρη, οι θησαυροί του ανεξάντλητοι, η αγάπη του αναλλοίωτη, η επιστήμη του αλάνθαστη». Στην εξέλιξη του έργου ο Μπαλζάκ, επηρεασμένος από τα γραπτά του Σαιντ Μαρταίν και του Σβέντενμποργκ, ασκεί έντονη κριτική στις ανθρώπινες επιστήμες και φιλοσοφίες, και σκιαγραφεί τη μετάβαση του ανθρώπινου πνεύματος από τη σφαίρα των ενστίκτων στο μονοπάτι της Πίστης, της Προσευχής και του Διαλογισμού. «Ο Θεός», λέει η Σεραφίτα, «αποκαλύπτεται πάντοτε στον μοναχικό και αφοσιωμένο στη μελέτη των θείων και στην προσευχή άνθρωπο. Ας σας κυριεύσουν η δίψα και η πείνα για τον Θεό»!

Σάς παραθέτουμε μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο:

...Ο Σβέντενμποργκ, συνέχισε ο ιερέας, έλκυε ιδιαίτερα τον βαρόνο ντε Σεραφίτζ, του οποίου το όνομα, σύμφωνα με την παλιά σουηδική συνήθεια, είχε αποκτήσει από αμνημονεύτων χρόνων τη λατινική κατάληξη ους. Ο βαρόνος υπήρξε ο πιο ένθερμος μαθητής του Σουηδού Προφήτη, ο οποίος του είχε ανοίξει τα μάτια του Εσωτερικού Ανθρώπου και τον είχε προδιαθέσει για μια ζωή σύμφωνη με τις διαταγές του Υψίστου. Αναζήτησε μεταξύ των γυναικών ένα Αγγελικό Πνεύμα, ο Σβέντενμποργκ του το είχε βρει σ΄ ένα το όραμα. Η γυναίκα του ήταν η κόρη ενός τσαγκάρη από το Λονδίνο, στον οποίο, έλεγε ο Σβέντενμποργκ, έλαμπε η ζωή του ουρανού και ο οποίος είχε εκπληρώσει τις προηγούμενες δοκιμασίες. Μετά τη μεταμόρφωση του Προφήτη, ο βαρόνος ήρθε στο Ζαρβί για να τελέσει τους ουράνιους γάμους του με τις πρακτικές της προσευχής. Όσο για μένα, κύριε, που δεν είμαι καθόλου Οραματιστής, αντιλήφθηκα μονάχα τα επίγεια έργα αυτού του ζευγαριού: η ζωή τους ήταν ζωή αγίων των οποίων οι αρετές είναι η δόξα της ρωμαϊκής Εκκλησίας. Και οι δυο γλύκαναν την αθλιότητα των κατοίκων και έδωσαν σε όλους μια περιουσία την οποία πρέπει να συντηρούν με την εργασία τους, αλλά που αρκεί για τις ανάγκες τους. Οι άνθρωποι που έζησαν κοντά τους ποτέ δεν τους είδαν να κάνουν κάποια κίνηση θυμού ή ανυπομονησίας, ήταν συνεχώς αγαθοεργοί και γλυκείς, γεμάτοι προσήνεια, χάρη και πραγματική καλωσύνη, ο γάμος τους ήταν η αρμονία δυο ψυχών διαρκώς ενωμένων. Δυο υπερβόρειες νήσσες που πετούν μαζί, ο ήχος του αντίλαλου, η σκέψη του λόγου, είναι ίσως ατελείς εικόνες αυτής της ένωσης. Εδώ όλοι τούς αγαπούσαν με μια στοργή που θα μπορούσε να εκφραστεί μονάχα αν την συγκρίνουμε με την αγάπη του φυτού για τον ήλιο. Η γυναίκα ήταν απλή στους τρόπους της, ωραία στη μορφή της, ωραία στο πρόσωπό της και είχε μια ευγένεια παρόμοια μ’ εκείνη των πιο σεβάσμιων προσώπων. Το 1783, σε ηλικία είκοσι έξι ετών, αυτή η γυναίκα συνέλαβε ένα παιδί, η κύησή της υπήρξε μια σοβαρή χαρά. Έτσι οι δυο σύζυγοι αποχαιρετούσαν τον κόσμο, γιατί μου είπαν ότι αναμφίβολα θα μεταμορφώνονταν όταν το παιδί εγκατέλειπε το ντύμα της σάρκας που είχε ανάγκη από τις φροντίδες τους την στιγμή που θα του μεταδιδόταν η δύναμη να ζει από μόνο του. Το παιδί γεννήθηκε και ήταν η Σεραφίτα που μας απασχολεί τούτη την στιγμή· από τη σύλληψή της, ο πατέρας της και η μητέρα της έζησαν ακόμα πιο μοναχικά από ό,τι στο παρελθόν, ανυψωνόμενοι στον ουρανό με την προσευχή. Η ελπίδα τους ήταν να δουν τον Σβέντενμποργκ και η πίστη εκπλήρωσε την ελπίδα τους. Την ημέρα της γέννησης της Σεραφίτας, ο Σβέντενμποργκ εμφανίσθηκε στο Ζαρβί και γέμισε με φως το δωμάτιο όπου γεννιόταν το παιδί. Λέγεται ότι τα λόγια του ήταν: -Το έργο εκπληρώθηκε, οι ουρανοί αγάλλονται! Οι άνθρωποι του σπιτιού άκουσαν τους παράξενους ήχους μιας μελωδίας, που έμοιαζε, έλεγαν, σαν να την έφερνε το φύσημα των ανέμων από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Το πνεύμα του Σβέντενμποργκ μετέφερε τον πατέρα έξω από το σπίτι και τον οδήγησε στο Φιόρδ, όπου τον εγκατέλειψε. Μερικοί άνθρωποι του Ζαρβί, που πλησίασαν τότε τον κύριο Σεραφίτους, τον άκουσαν να απαγγέλει αυτά τα γλυκά λόγια της Γραφής: «Πόσον ωραίοι επί των ορέων φαίνονται οι πόδες των αγγέλων ους απέστειλε υμίν ο Κύριος». Έβγαινα από το πρεσβυτέριο για να πάω στον πύργο, να βαφτίσω το παιδί, να του δώσω το όνομά του και να εκπληρώσω τα καθήκοντα τα οποία μου επιβάλλουν οι νόμοι, όταν συνάντησα τον βαρόνο: - «Το έργο σας είναι περιττό, μου είπε, το παιδί μας πρέπει να μείνει χωρίς όνομα πάνω σ’ αυτή τη γη. Δεν θα βαφτίσετε με το νερό της επίγειας Εκκλησίας αυτό το παιδί που μόλις βαπτίσθηκε στη φωτιά του Ουρανού. Αυτό το παιδί θα παραμείνει άνθος, δεν θα το δείτε να γερνάει, θα το δείτε να περνάει, έχετε τον υπάρχοντα, αυτός έχει την ζωή. Εσείς έχετε τις εξωτερικές αισθήσεις, αυτό δεν έχει, τα πάντα σ’ αυτό είναι εσωτερικά.» Αυτά τα λόγια τα πρόφερε με υπερφυσική φωνή, η οποία με εντυπωσίασε ακόμα πιο ζωηρά απ’ ό,τι η λάμψη η οποία ήταν αποτυπωμένη στο πρόσωπό του που νοτιζόταν από φως. Η όψη του υλοποιούσε τις φανταστικές εικόνες των εμπνευσμένων τις οποίες συλλαμβάνουμε διαβάζοντας τις προφητείες της Βίβλου. Όμως τέτοια αποτελέσματα δεν είναι σπάνια στα βουνά μας, όπου το νίτρο των μόνιμων χιονιών παράγει στον οργανισμό μας εκπληκτικά φαινόμενα. Τον ρώτησα την αιτία της συγκίνησής του. – Ήρθε ο Σβέντενμποργκ, μόλις τον άφησα, ανέπνευσα τον αέρα του ουρανού, μου είπε: -Με ποιά μορφή σας παρουσιάσθηκε; Συνέχισα. –Με τη θνητή μορφή του, ντυμένος όπως την τελευταία φορά που τον είδα στο Λονδίνο, στο σπίτι του Ρίτσαρντ Σίαρσμιθ, στη συνοικία Κολντ-Μπαθ-Φιλντ, τον Ιούλιο του 1771. Φορούσε τα ρούχα του από ρατίνα που άλλαζε αποχρώσεις, με χαλύβδινα κουμπιά, κουμπωμένο γιλέκο, λευκή γραβάτα και την ίδια επιβλητική περούκα, με πουδραρισμένες μπούκλες στο πλάι και της οποίας τα ανασηκωμένα μπροστά μαλλιά αποκάλυπταν αυτό το πλατύ και φωτεινό μέτωπο που εναρμονιζόταν με τη ψηλή, τετράγωνη κορμοστασιά του, όπου τα πάντα είναι δύναμη και ηρεμία. Αναγνώρισα αυτή τη μύτη με τα μεγάλα, γεμάτα φωτιά ρουθούνια, ξανάδα αυτό το στόμα που πάντα χαμογελούσε, αγγελικό στόμα απ’ όπου βγήκαν αυτές οι λέξεις οι οποίες με γέμισαν ευτυχία:- «Εις το επανιδείν σύντομα!»


Τετάρτη 9 Οκτωβρίου 2019

Οι Γνωστικοί




Προλογίζει ο Lawrence Durrell

...Ο ουρανός λοιπόν είναι από πάνω μας, μερμηγκιά από άστρα, αστερισμούς, φωτεινά αρχιπέλαγα πάνω στο μαύρο φόντο του κενού. Γιατί αλήθεια, αυτά τα μουντά περγιάλια, το σκοτεινό αυτό ύφασμα, η διάτρητη τούτη σκιά που πάνω της φαίνονται νάναι καρφωμένα τ' αστέρια, όμοια με πόρους πυρακτωμένους, είναι φτιαγμένα από ύλη ή από κενό; Ο "αληθινός" ουρανός, περιορίζεται μονάχα στο φως του, σ' αυτά τα μάτια που ανοιγοκλείνουν απάνω από τον ωκεανό της νύχτας, ή είναι, σύγχρονα, κάτι που λάμπει κι' όμως δεν λάμπει, μια φωτιά που άλλοτε ανάβει κι' άλλοτε σβήνει; Από την απλή κιόλας αυτή ματιά στον ουράνιο θόλο, οι Γνωστικοί βρίσκονται αντιμέτωποι με την έσχατη φύση του πραγματικού: ποιά ήταν αυτή η ύλη η άλλοτε πλήρης και άλλοτε κενή, η άλλοτε πυκνή και άλλοτε αραιή, η άλλοτε φωτεινή και άλλοτε σκοτεινή, από την οποία έχει φτιαχτεί ο ουρανός μας; Οι θάλασσές του και τα μαύρα του βάραθρα είναι ένα μηδέν, μια φωτεινή απουσία, ή είναι μια συμπαγής ύλη που παρεμβάλλεται απομονώνοντας τη γη μας από τις μακρινές φωτιές;

...Αφού ο άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του σαν ένα μέρος του κόσμου, αφού τόσο το σώμα του πρώτου όσο και το διάστημα του δεύτερου προέρχονται από μια ενιαία ύλη, θα έπρεπε να υπακούουν και τα δυό στους ίδιους νόμους. Ο άνθρωπος είναι ένας καθρέφτης που μέσα του μπορούμε ν' ανακαλύψουμε συμπυκνωμένη και σε σμίκρυνση την εικόνα τ' ουρανού. Είναι ένα ζωντανό σύμπαν που φέρνει μέσα στο σώμα του και στην ψυχή του φωτιές και σκοτεινά αποτόπια, ζώνες σκιάς και ζώνες φωτός. Αυτό το φως και αυτή η σκιά είναι μορφές διάσπασης μιας ενιαίας ύλης ή είναι δυό από τη φύση τους αντίθετες ύλες; Ολόκληρη η ύπαρξή μας, όλες οι επιλογές μας σαν σκεπτόμενα ανθρωποειδή, συνδέονται ζωτικά μ' αυτή την απλή ερώτηση. Ακόμα και στις λαμπρότητες και στους τρόμους του ουρανού, οι Γνωστικοί γύρευαν μιαν απάντηση για το δυϊσμό τους: ποτέ ερώτηση δεν στάθηκε πιο μάταιη και ποτέ δεν στραφήκανε βλέμματα με πιο πολύ επιμονή προς τα άστρα.

...Για ποιό λόγο σχεδίασε το όν-Θεός ή δημιουργός αυτά τα αινιγματικά κεντήματα που θυμίζουν οικείες μορφές του δικού μας κόσμου; Γιατί αναμφίβολα, είναι σημάδια κάποιου πράγματος, σχήματα κάποιου σχεδίου, μηνύματα ή σύμβολα σπαρμένα πάνω στον ουράνιο θόλο. Έτσι μια αίρεση γνωστικών, οι Περατικοί (σκοτεινή λέξη, που σημαίνει τους Διαβαίνοντες), ανακάλυψε στον αστερισμό του Φειδιού, ή του Δράκοντα, την έννοια της γένεσης του κόσμου. Παράξενος αστερισμός, από τους μεγαλύτερους στον βοριά του ουρανού, που όμως προσέχει κανείς πολύ λίγο. Με την ουρά χαμένη κάπου προς τους Δίδυμους, με το τριγωνικό του κεφάλι στραμμένο προς τον ουράνιο πόλο, ξετυλίγεται ανάμεσα στη Μεγάλη και στη Μικρή Άρκτο. Δε χαράζει την πορεία του με την γεωμετρική ακρίβεια της Άρκτου ή την κομψότητα του Κύκνου ή ακόμα με την αυστηρότητα του Σκορπιού. Έτσι όμως όπως κουλουριάζεται γύρω από το βόρειο πόλο, μοιάζει να θηλάζει τον ομφαλό του ουρανού και αμέσως καταλαβαίνουμε πως έχει φορτωθεί μ' έναν υπέρτατο συμβολισμό.

Οι Περατικοί, που δίκαια έβλεπαν στο φείδι το πρώτο γνωστικό του κόσμου, αυτόν που κρατούσε την αρχέγονη γνώση και που είχε προσπαθήσει να την περάσει στον πρώτο άνθρωπο, στην Εδέμ, βρήκαν σ' αυτό τον αστερισμό την εικόνα του αρχέτυπου του Φειδιού και την ανάμειξή του στο ανθρώπινο πεπρωμένο. Άν είχε κανείς μάτια που ξέραν να δουν, θα έβλεπαν την ωραία εικόνα του Φειδιού να τυλίγεται γύρω από τη μεγάλη αρχή του ουρανού. Και τότε θα καταλάβαινε πως κανένα πλάσμα στον ουρανό, στη γη ή στον Άδη, δεν πλάστηκε χωρίς την ιδέα του Φειδιού.

...Παραξενευόμαστε όταν διαπιστώνουμε ότι οι Γνωστικοί είχαν δει, μ' έναν ατελή και φανερά συνοπτικό τρόπο, πως το πεπρωμένο του υλικού κόσμου τείνει προς την αδράνεια. Έργο λοιπόν του γνωστικού θα γίνει το ανέβασμα, μεταφορικά αλλά και στην κυριολεξία, της μοιραίας κατηφόρας, η απόπειρά του να δισχίσει το διαχωριστικό τείχος και να ξανακερδίσει, αφού χάσει σιγά σιγά το βάρος που αλλοτριώνει το σώμα και την ψυχή του, τον ανώτερο κόσμο απ' όπου δεν θάπρεπε νάχαμε ποτέ ξεπέσει. Κατάργηση λοιπόν ή ελάτωση του συνόλου της ύλης αυτού του κόσμου, να ποιά ήταν η παράξενη αποστολή που είχαν αναλάβει οι γνωστικοί.

Όσο γιά τις αιτίες αυτού του πρώτου σχίσματος, του ριζικού αυτού διαχωρισμού των κόσμων που μας καταδικάζει να ζούμε μέσα σ' αυτόν τον πιο σκοτεινό κύκλο, αυτής της πτώσης τέλος που έκανε τον άνθρωπο αιχμάλωτο μιας ύλης με αλλοτριωτικές ιδιότητες, για την ώρα δεν θα πω παρά πολύ λίγα πράγματα. Θα πω μονάχα πως σε μια κάποια στιγμή, στο χάραμα του χρόνου, στην αυγή της σποράς, στην παρθενία των δυνατοτήτων, ένας από τους κατοίκους του Υπέρκοσμου, θεός, άγγελος ή αιώνας (όρος που έρχεται και ξανάρχεται στην γνωστική κοσμολογία και που σημαίνει κάτι α ι ώ ν ι ο, μια ζωντανή και προσωποποιημένη οντότητα), κάποιο απ' αυτά τα όντα, παραβίασε από λάθος, υπεροψία, ή ανευθυνότητα την ισοπποπία των δυνατοτήτων, παρεμβλήθηκε στη ροή τους και προκάλεσε τις διαταραχές, τις δονήσεις και τα κουρελιάσματα της διασπασμένης πια διάπυρης ύλης που οδήγησαν στην βαθμιαία πτώση προς τους κατώτερους κύκλους. Ο κόσμος που ζούμε δεν είναι μόνο ένας ένας κόσμος θολός, βαρυμένος και ταμένος στο θάνατο, είναι, παραπάνω, ένας κόσμος που οφείλεται σε μια τεράστια μηχανορραφία, ένας κόσμος απρόβλεπτος, ένας κόσμος αθέλητος, απ' άκρη σ' άκρη "πλαστογραφημένος", που το κάθε πράγμα του και το κάθε πλάσμα του είναι αποτέλεσμα μιας κοσμικής παρεξήγησης. Μέσα σ' αυτόν τον στρόβιλο των λαθών, μέσα σ' αυτή την παγκόσμια πτώση και το παγκόσμιο ναυάγιο που είναι η ιστορία της ύλης και του ανθρώπου, βρισκόμαστε πάνω στη γη κάτι σα ναυαγοί ταμένοι στην παντοτινή μοναξιά, πλανητικοί κρατούμενοι, θύματα μιας αδικίας σε συμπαντική κλίμακα. Αστέρια, αιθέρες, αιώνες, πλανήτες, γη, ζωή, σάρκα, άψυχη ύλη, ψυχή, όλα είναι μπλεγμένα και διασυρμένα σ΄αυτό το παγκόσμιο σκάνδαλο.

Ευτυχώς τα χάσματα και οι ρωγμές που λάμπουνε στα ουράνια τείχη της φυλακής μας, μας δείχνουν πως υπάρχει ένας δρόμος πρόσφορος για δραπέτευση. Ο γνωστικός ξέρει οτι δεν έχει χαθεί ανεπανόρθωτα κάθε επαφή με τους ανώτερους κύκλους μέσα στην αστρική νύχτα. Και οτι θα μπορούσε να ίσως να νικήσει, να διαλύσει την παλιά κατάρα που νόθεψε το παιχνίδι του κόσμου και μας πέταξε ύστερα, μακριά από τα σπιθοβολητά κι' από τις φωτοχυσίες του Υπέρκοσμου, στον ερεβώδη κόσμο που μέσα του ζούμε, στον "κύκλο της σκοτεινής φωτιάς".

...Στην πραγματικότητα όμως, ούτε ο ουρανός, ούτε η γη, ούτε οι μυρουδιές, ούτε, πέρα απ' όλα τα αρχέγονα δεδομένα, η ιστορική σύγχυση και η αταξία των συστημάτων στα χρόνια των γνωστικών, μπορούν να εξηγήσουν απόλυτα εκείνο το ερευνητικό βλέμμα που ρίξαν στον κόσμο μας. Διαισθανόμαστε πως το όραμά τους γύρω από τον άνθρωπο κι' από τη γη τούς το υπαγόρεψε μια γενικώτερη αίσθηση που είχαν της ύλης, δημιουργημένη από αποστροφή συνάμα και γοητεία. Όχι πως ήταν ανίκανοι να νοιώσουνε την ομορφιά του κόσμου ή του ουρανού. Κάποιος νεαρός Αλεξανδρινός γνωστικός, που πέθανε δέκα εφτά χρονών, ο Επιφανής, έχει γράψει για τη γη, τον ουρανό, τη δικαιοσύνη και την αγάπη, ένα από τα συναρπαστικότερα κείμενα που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς. Αυτό που τους τυραννούσε στη θέα αυτής της ύλης, στη θαμπάδα της, στην πυκνότητά της, στη δασύτητά της, στο βάρος της ( κι' αυτό το βάρος, αυτή την πυκνότητα, τα μάντευαν στον ίδιο τον αέρα, στις πιο ρευστές φαινομενικά καταστάσεις, στο λαφρύ τρεμούλιασμα του νερού, στον άνεμο της ερήμου, στο σπίθισμα των αστεριών), αυτό λοιπόν που τους τυραννούσε, ήταν το αβάσταχτο συναίσθημα πως η στατική αυτή ύλη ήταν τελικά συνέπεια ενός λάθους, μιας απόκλισης των κοσμικών δομών, πως δεν ήταν παρά μια μίμηση ή μια καρικατούρα της πρωτότυπης ύλης του Υπέρκοσμου.

...όλα τα κατεστημένα, όλοι οι νόμοι, οι θρησκείες, οι εκκλησίες, οι εξουσίες, δεν είναι άλλο από εμπαιγμοί, παγίδες και διαιώνιση μιας μυριόχρονης απάτης.

Ας συνοψίσουμε: μας εκμεταλλεύονται σε μια κοσμική κλίμακα. Είμαστε προλετάριοι ενός δήμιου-δημιουργού, εξόριστοι σκλάβοι σ' έναν κόσμο υποταγμένο μέχρι τα σπλάχνα του στη βία, κατακάθια ενός χαμένου ουρανού, ξένοι πάνω στην ίδια μας τη γη.

...Θεμελιακή διαφορά που ξεχώριζε τους γνωστικούς από τους σύγχρονούς τους ήταν το γεγονός ότι "γενέθλια γη" των πρώτων δεν ήταν η γη, αλλά ο χαμένος ουρανός που διατηρούσαν την ανάμνησή του. Ήταν οι αυτόχθονες ενός άλλου κόσμου. Απ' αυτό ξεκινούσε εκείνο το συναίσθημα οτι έπεσαν, κάτοικοι ενός μακρινού πλανήτη, στη γη μας, οτι έκαναν λάθος στο γαλαξία, καθώς και η επιθυμία τους να ξαναδούνε την αληθινή κοσμική πατρίδα τους, τον φωτεινό Υπέρκοσμο που έλαμπε πάνω από το βαρύ παραπέτασμα της νύχτας. Το ξερίζωμά τους δεν ήταν γεωγραφικό αλλά πλανητικό.

..."Είμαι σ τ ο ν κόσμο αλλά δεν είμαι α π' α υ τ ό τ ο ν κόσμο" είναι η απλούστερη έκφραση των γνωστικών και συνοψίζει τέλεια την αίσθηση της απομόνωσης μέσα στις αβύσσους του κόσμου, πάνω σ' ένα πλανήτη και μέσα σε μια σάρκα που είχαν φτιαχτεί από κάτι περισσότερο από ύποπτους συνδυασμούς από μοριακά στοιβάγματα σε μπερδεμένα και πολύπλοκα αμαλγάματα, που αποτελούσαν κατά κάποιο τρόπο το υλικό υπόβαθρο της πνευματικής μας κάθειξης.

...Σ' αυτό το στάδιο της γνωστικής ανθρωπολογίας, το ήθικό δίδαγμα βγαίνει θάλεγε κανείς μοναχό του. Αυτό που μας βαραίνει, που μας αποκάνει και μας αποκοιμίζει, είναι αυτό το λασπερό κατακάθι, αυτή η βορβορώδης ύλη από την οποία μας τράβηξαν, και ιδιαίτερα αυτή η διαστροφή της δομής μας που μας κάνει ανίκανους ν' αναλάβουμε την αποστολή για την οποία προοριζόμαστε κι' από την οποία μας ξεστράτισαν ελεεινά μαθητευόμενοι-μάγοι. Μόνη η σπίθα της ζωής που κατοικεί μέσα σ' αυτό το σώμα που φθείρεται θα μπορούσε, αν τη συντηρούσαμε, την ανασκαλεύαμε και την κρατούσαμε αναμμένη με μια κατάλληλη άσκηση να μας ανακουφίσει απ' το βαρύ καβούκι του κορμιού μας.

...Πέντε δάχτυλα. Τέσσερα μέλη. Δύο μάτια. Ένας νους. Ένα όνομα επίσης: h o m o b i p e d u s, s a p i e n s, l o q u e n s. Εύκολο να περιγράψει κανένας τον άνθρωπο από τη διανοητική απόσταση ενός Σείριου. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση είχανε οι γνωστικοί: Οτι είχαν έρθει από το Σείριο, ή από έναν κόσμο ακόμα πιο μακρυνό, πιο δύσκολο, πιο ξένο, από ένα κόσμο υπερ-Σείριο. Έτσι θα μπορούσε ίσως να εξηγηθεί το παράξενο και προπαντός περιφρονητικό, βλέμμα που έρριξαν από την αρχή πάνω στο ανθρωπόμορφο παρουσιαστικό μας, στην ανθρωποειδή μας διάπλαση, στη μοίρα μας του έμβρυου του πεταγμένου "άνευ όρων" στις ερήμους του κόσμου, που δεν έχει πάψει να επαναλαμβάνει από τότε την ίδια κραυγή οδύνης που σημάδεψε τον ερχομό του στη γη.


Τρίτη 8 Οκτωβρίου 2019

Στα Άδυτα των Μύθων



Από πού ερχόμαστε; Ποιοι είμαστε; Πού πηγαίνουμε; Στα ερωτήματα αυτά που οι άνθρωποι έθεσαν από νωρίς, πολύ πριν την επινόηση των τεχνών και της γραφής, οι μύθοι έδωσαν ενίοτε απαντήσεις απρόσμενες ή παράξενες που όμως αποτέλεσαν για αιώνες το αμετακίνητο πιστεύω των αρχαίων λαών. Οι μύθοι αυτοί περιγράφουν την απαρχή και το τέλος του κόσμου. Χαράζουν ή σκιαγραφούν τους πολυποίκιλους και δύσβατους δρόμους που οδηγούν στην αθανασία. Παράλληλα ρίχνουν φως στο γιατί και στο πώς των πραγμάτων του κόσμου: στην τιθάσευση των ζώων, στην προέλευση των δημητριακών, στην ανακάλυψη της φωτιάς, της μουσικής και της ποίησης. Ο Ζακ Λακαρριέρ μας εισαγάγει σε αυτό το πανόραμα από εικόνες ιδρυτικές της κοσμοθεωρίας και της παιδείας μας, σε μιαν αυθεντική προσέγγιση της ανθρώπινης περιπέτειας μέσα από τους μύθους της, από τη Σουμερία ως τη Σκανδιναβία και από την Ινδία ως την Ιρλανδία.


Παρασκευή 4 Οκτωβρίου 2019

Το Μυστικό του Σαίξπηρ



«… Η εξήγηση της επίδρασης που μπορεί να έχει πάνω μας ο Σαίξπηρ, έγκειται αποκλειστικά στην έμπνευση του, ή αν προτιμάτε, στην πνευματικότητα του, που σύμφωνα με την πραγματική έννοια της λέξης σημαίνει το ένα και το αυτό. Δεν είναι απλά ζήτημα δύναμης της γλώσσας… εκλεπτυσμένου στίχου… Πολλά χαρακτηριστικά των Σαιξπηρικών έργων φανερώνουν ότι ο ποιητής είχε τη δύναμη να ανάγεται στο υπερβατικό. Η επαφή του Σαίξπηρ με μια υπερβατική πηγή συνάγεται κυρίως από τη σταθερή επανεμφάνιση ενός υπερβατικού συνολικού αποτελέσματος. Αυτή η επαφή είναι ένα μυστικό, γιατί ανήκει στον χώρο των Μυστηρίων· όμως ο αληθινός και πρωταρχικός σκοπός της τέχνης –ο ουσιαστικός λόγος ύπαρξης της- είναι ακριβώς η μετάδοση μυστικών, όχι με την απογύμνωση τους, αλλά με την υπαινικτική προσφορά τους, με το να γίνουν πιο προσιτά ώστε να μπορέσουμε να τα προσεγγίσουμε. Η πραγματικά εμπνευσμένη τέχνη γοητεύει τον άνθρωπο και προς στιγμήν τον αλλάζει, κάνοντας το αδύνατο δυνατό και βοηθώντας τον άνθρωπο να υπερβεί τον εαυτό του… να ακολουθήσει, οραματικά, το μονοπάτι των ηρώων και να βρει την γαλήνη».

Martin Lings

Σάς παραθέτουμε μερικά αποσπάσματα.

...Αυτές οι παρατηρήσεις δεν επαρκούν για να δικαιολογήσουν την άποψη ότι στον Μάκμπεθ υπάρχει ένα ουσιαστικό υπόστρωμα νοήματος που αντιστοιχεί στο δεύτερο μέρος του έπους του Δάντη. Όμως η αναφορά της μετάνοιας του θάνη του Κάουντορ λειτουργεί ως ερέθισμα για να επικεντρώσουν προς στιγμήν οι θεατές τη σκέψη τους στην ιδέα της εξιλέωσης, και αυτό είναι σημαντικό, γιατί το συγκεκριμένο έργο χρειάζεται να δανειστεί το καθαρτήριο θύμα του από το κοινό. Ο παραπάνω λόγος θέτει επίσης ένα σταθερό μέτρο βάσει του οποίου μπορούμε, αντιθετικά, να αντιληφθούμε ότι η πικρή μεταμέλεια των πρωταγωνιστών, όση ένταση και αν έχει, απέχει πολύ από τη βαθιά μετάνοια, χωρίς την οποία είναι αδύνατη η μετάβαση στο Καθαρτήριο.

Πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ της ηθελημένης καθόδου στον Άδη με απώτερο στόχο το Καθαρτήριο, και της καταδικαστικής καθόδου των κολασμένων. Μόνο γι’ αυτούς ισχύουν τα τελευταία λόγια της επιγραφής στην πύλη του Δάντη:

Lasciate ogni speranza, voi ch’ entrate?

Στη συγκεκριμένη τραγωδία εκδηλώνεται ακριβώς η φοβερή αλήθεια των λέξεων αυτών. Από τον πρώτο χτύπο στην πύλη, οι σκηνές που εμφανίζεται ο Μάκμπεθ και η σύζυγός του μοιάζουν με την Κόλαση χωρίς τον ίδιο τον Δάντη. Αυτός, ο δημιουργός- θεατής, ο οποίος έχει το προνόμιο να μπαίνει στον Άδη και να τον αφήνει πίσω του για να περάσει στο Καθαρτήριο, αντιστοιχεί στον θεατή του έργου μας, που προσκαλείται- ή μάλλον, προκαλείται- να οικοδομήσει το δικό του Καθαρτήριο στη βάση της Κόλασης των δύο πρωταγωνιστών.

Το κοινό μπορεί να ταυτιστεί, όχι μόνο με τα εγκλήματα που διαπράττει ο Μάκμπεθ, αλλά και με το αίσθημα ενοχής που νοιώθει, γιατί πρέπει να θυμηθούμε ότι η Χριστιανοσύνη είναι, εξ ορισμού, ένας κόσμος αμαρτωλών που επιζητούν συνειδητά την έλευση ενός Λυτρωτή, ένας κόσμος που ομολογουμένως τον δυναστεύει μια τέτοια ενοχή από την οποία μόνο το Πάθος του Θείου Σωτήρα μπορεί να τον λυτρώσει. Επίσης, η φρικτή δολοφονική πράξη ξυπνάει, αιφνίδια και ακαριαία στον Μάκμπεθ την ανώτερη φύση του. Ποτέ δεν νοιώθουμε μεγαλύτερη συμπάθεια γι’ αυτόν σε όλο το έργο απ’ ότι τη συγκεκριμένη στιγμή της ανεξέλεγκτης αυτό- αποστροφής. Δεν διαρκεί, γιατί είναι μόνο μια ξαφνική λάμψη στη ζοφερή νύχτα, όμως αρκεί για να ταυτιστεί ολοκληρωτικά το κοινό με το αίσθημα ενοχής του ήρωα και να γευτεί την ενοχή μέσα στη ψυχή του. Η ένταση του αισθήματος αυτού ενδυναμώνει έτσι στους θεατές τη συνείδηση της αμαρτωλότητας και της ανάγκης για σωτηρία. Όμως αυτή η ταύτιση αμέσως αίρεται για να επέλθει εκ νέου η διαφοροποίηση, γιατί η κατάσταση του Μάκμπεθ είναι τόσο ανυπόφορη ώστε το κοινό αναγκάζεται να αποστασιοποιηθεί ακολουθώντας τη μόνη δυνατή διέξοδο, η οποία είναι απρόσιτη για τον ήρωα. Όμως, όσο μεγάλες κι αν είναι οι τύψεις του, δεν μπορεί να μετανοήσει, ενώ ο θεατής μπορεί· και αυτό το «μπορεί» έχει γίνει τώρα, χάρις σ’ αυτές τις στιγμές έντασης, ένα προστακτικό «πρέπει». Προχωρούν μαζί, ο ήρωας για το μονοπάτι της απελπισίας, και ο θεατής για το μονοπάτι της εξιλέωσης. Έτσι, προστίθεται κρυφά στο έργο η διάσταση του Καθαρτηρίου.

Υπάρχει επίσης μια δεύτερη ενοχή στην κατάσταση του προπατορικού αμαρτήματος. Η επιλογή που οδήγησε στην Πτώση, έγινε δυνατή αφού πρώτα η ψυχή ηθελημένα παρέβη- και επομένως παρέλυσε κατά ένα μέρος –το ίδιο της το αίσθημα του μέτρου· και λόγω αυτής της παράλυσης, ο έκπτωτος άνθρωπος έχει την τάση να κλείνει τα μάτια μπροστά στο μέγεθος της προδοσίας του. Στο πρώτο μισό του έργου αυτή την ηθελημένη τυφλότητα την αντηχεί η ξεμυαλίστρα γυναίκα. Έτσι, για τους πιο ευαίσθητους θεατές, η συνείδηση της αμαρτίας ενισχύεται όχι μόνο μέσω του θετικού παραδείγματος του Μάκμπεθ, αλλά επίσης, αρνητικά, από το φρικτό παράδειγμα του αντιθέτου του στο πρόσωπο της Λαίδης Μάκμπεθ. Μια χαρακτηριστική στιγμή είναι όταν αυτή λέει, αμέσως μετά το φόνο:

Λίγο νερό μας καθαρίζει από την πράξη αυτή.


Πέμπτη 3 Οκτωβρίου 2019

Η ΠΤΩΣΙΣ ΤΩΝ ΑΕΤΩΝ



Όταν στο πρώτο επίσημο συνέδριο των Σιωνιστών στην Βασιλεία της Ελβετίας, το 1897, ο πρόεδρός τους, Χέρτσλ, εξέθετε το χρονοδιάγραμμα των απαραίτητων διεργασιών, που έπρεπε να ακολουθήσει ο εβραϊσμός της διασποράς για τον εικοστό αιώνα, κανείς από τους μεγάλους αυτοκράτορες της εποχής δεν πίστευε ότι η εβραϊκή εποποιία, για την κυριαρχία του κόσμου, που θα άρχιζε σε λίγα χρόνια, θα είχε ως πρώτα θύματα τους ίδιους τους "Αετούς", που ηγεμόνευαν μοναρχικά στις αυτοκρατορίες τους. Κανείς δεν έδωσε σημασία στα περίφημα πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, που κυκλοφόρησαν λίγο αργότερα. Τότε θεωρήθηκαν πλαστά αντισημιτικά κείμενα, κατασκευασμένα από τις μυστικές υπηρεσίες του Τσάρου, καθαρά για προπαγανδιστικούς σκοπούς. Μετά από έναν αιώνα, παρατηρούμε ότι όλες οι εντολές εκπληρώθηκαν σύμφωνα με τα χρονοδιαγράμματα. Ακόμα και η ίδρυση του ισραηλιτικού κράτους. Ο αναγνώστης θα διαπιστώσει μόνος του, για ποιούς λόγους έγινε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και γιατί έπρεπε να πέσουν πρώτα οι "Αετοί" και μετά οι αυτοκρατορίες.