Δευτέρα 15 Νοεμβρίου 2010

ΓΟΥΣΤΑΥΟΣ ΛΕ ΜΠΟΝ (Gustave Le Bon)

(7 Μαΐου 1841 - 13 Δεκεμβρίου 1931,  Γαλλία)
Γάλλος επιστήμονας και ερευνητής. Ιατρός, ψυχολόγος, κοινωνιολόγος, ιστορικός, αρχαιολόγος , εθνολόγος, γνωστός κυρίως, τουλάχιστον στην Ελλάδα, από το έργο του «η ψυχολογία των μαζών» (ή «η ψυχολογία του όχλου»).


Ταξίδεψε για είκοσι τουλάχιστον έτη (1860-1880) στην Ευρώπη, την Ασία και την Βόρεια Αφρική. Τα πορίσματά του, σε καθέναν από τους πιο πάνω επιστημονικούς τομείς, με τους οποίους ασχολήθηκε, βασίζονται απόλυτα στις έρευνές του, στην επιστημονική απόδειξη και χαρακτηρίζονται από απόλυτη αντικειμενικότητα.

Μελέτησε κυρίως την συμπεριφορά της μάζας, και, με βάση την ψυχολογία της, ανέλυσε διάφορα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα. Τα συμπεράσματα των ερευνών του ήταν αντίθετα στις κρατούσες – τότε και τώρα- θεωρίες και δοξασίες περί ισότητας των ανθρώπων και των φυλών, ειρήνης, αδελφότητας. Κατέδειξε, όχι μόνο τον αντιεπιστημονικό χαρακτήρα των θεωριών αυτών, ως αντίθετων προς την πραγματικότητα, αλλά και τα ολέθρια αποτελέσματά τους, όταν επικρατούν.

Για τον Λε Μπον η μάζα στερείται ικανότητας λογικής σκέψης και κριτικής, εύκολα χειραγωγείται, παρασύρεται, παραπλανάται, υποχωρεί και ενδίδει. Αν στην μάζα δοθεί ηγετικός ρόλος και εξουσία, μπορεί να καταστρέψει τον πολιτισμό. Παρ’ όλα αυτά και όπως αναφέρει στην Ψυχολογία των Μαζών « οι μάζες μπορούν κάποτε να γίνουν ηρωικές- όταν συνασπίζονται εν όψει ενός κοινού κινδύνου».

 
 
Οι παραπάνω πεποιθήσεις του -ουσιαστικά τα συμπεράσματα των επιστημονικών ερευνών του - η πίστη του στον Ηγέτη, καθόλου δεν σήμαιναν περιφρόνηση της μάζας. Αντίθετα γι’ αυτόν, η μάζα, μέσω της ιεράρχησης, της πειθαρχίας και της ορθής καθοδήγησής της, μπορεί να απολαύσει τον πολιτισμό, να αποκτήσει δικαιώματα, να προστατευθεί από την αυθαιρεσία, όχι όμως να αναχθεί σε ηγετική δύναμη και σε καθοριστικό παράγοντα.

Ακόμη, ο Λε Μπον πίστεψε στην φυλετική ψυχή και στην κατηγοριοποίηση των φυλών, ανάλογα με την ικανότητά τους να παράγουν πολιτισμό. Η διάκριση των φυλών, σύμφωνα με αυτό το κριτήριο, ουδόλως σημαίνει ότι, κάποιες θα έπρεπε να εξαφανιστούν. Αντίθετα, πίστεψε στην αναγκαιότητα διατήρησης των φυλών στο δικό τους φυσικό περιβάλλον, με τα δικά τους ήθη και έθιμα, θεωρώντας ότι, κατ’ αυτόν τον τρόπο, προστατεύονται και διασφαλίζουν την συνέχειά τους. Απέδειξε, με παραδείγματα, την καταστρεπτική επίδραση της διαπαιδαγώγησης με το ευρωπαϊκό πνεύμα, φυλών και λαών της Ασίας και Αφρικής. Συγχρόνως όμως αποδέχθηκε ως φυσικό γεγονός την ανωτερότητα της λευκής φυλής.

 
Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι σήμερα – όπως άλλωστε και στην εποχή του- οι απόψεις του ,λόγω του φόβου που προκαλεί η αντίθεσή τους σε σημερινές θεωρίες- δοξασίες, χαρακτηρίζονται «επικίνδυνες» τόσο, ώστε, είτε να θεωρούνται αυθαίρετες, παρά την επικύρωσή τους από τα πορίσματα άλλων επιστημών και την επαλήθευσή τους από την ίδια την πραγματικότητα,  είτε να διαστρεβλώνεται το νόημά τους, σε μερικές περιπτώσεις ακόμη και από επιμελητές και εκδότες του έργου του ..

Ίσως, επειδή το έργο του επηρέασε τον Α. Χίτλερ. Ίσως, επειδή «το έργο του αντανακλά αριστοκρατικές και αντιδημοκρατικές προκαταλήψεις, τις οποίες εμείς σήμερα μπορούμε να δούμε ως προδρόμους της ιδεολογίας του φασισμού που μόλις γεννιόταν» (Bryder). Πλην όμως, αυτού του είδους οι αναφορές, μικρές και ασήμαντες και, εν τέλει, υποκειμενικές και, ως εκ τούτου, αδιάφορες, δεν μπορούν να πλήξουν την αξία του έργου του Λε Μπον.. Γι’ αυτό, η, χωρίς προκαταλήψεις, ανάγνωση είναι ο πλέον ασφαλής τρόπος άντλησης συμπερασμάτων.


Παρακάτω παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα από το έργο Πολιτική Ψυχολογία (γαλλικός τίτλος Psychologie Politique et la Defense Sociale, δηλαδή Πολιτική Ψυχολογία και Κοινωνική Άμυνα), που κυκλοφορεί και στα ελληνικά. Πρόκειται για ένα βιβλίο 480 σελίδων και είναι εντυπωσιακό ότι δεν υπάρχει ούτε μία γραμμή, σε ολόκληρο το βιβλίο, που να μην εξάπτει το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

 
 
          Σε μια εποχή  γενικευμένης  απαξίωσης  των πολιτικών, αλλά και της πολιτικής,  τουλάχιστον όπως ασκείται  μετά  το τέλος  του ΒΠπ, τέτοιας, μάλιστα,  απαξίωσης,  ώστε να εγείρεται ζήτημα  νομιμοποίησης  του πολιτικού συστήματος,  ο  Λε  Μπον   αποδεικνύεται  εξαιρετικά  επίκαιρος  και η μελέτη του  έργου  του εμπλουτίζει σημαντικά  το επιχειρηματολογικό  οπλοστάσιο  αυτών που πηγαίνουν  «αντίθετα  στο ρεύμα»…



Αποσπάσματα από το βιβλίο «Πολιτική Ψυχολογία» 



Για την πολιτική


- «Οι σημαντικότεροι κανόνες διακυβέρνησης των ανθρώπων είναι αυτοί που έχουν σχέση με την δράση. Πότε θα πρέπει κανείς να δρα, με ποιο τρόπο και μέσα σε ποια όρια; Η απάντηση σ’ αυτές τις ερωτήσεις αποτελεί ολόκληρη την τέχνη της πολιτικής.


Μια προσεκτική ανάλυση των πολιτικών σφαλμάτων, με τα οποία είναι διάσπαρτος ο ιστός της ιστορίας, καταδεικνύει ότι γενικά οι αιτίες τους ήταν λάθη ψυχολογίας»


Για τους ξένους


-«Η βαρύνουσα επίδραση των ξένων αποτελεί αλάνθαστα διαλυτικό στοιχείο για την ύπαρξη των Κρατών. Αφαιρεί από ένα λαό ό, τι πιο πολύτιμο έχει: την ψυχή του. Όταν οι ξένοι έγιναν πολλοί στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, έπαψε να υπάρχει. Υποθέστε ένα έθνος όπως το δικό μας, όπου ο πληθυσμός παρακμάζει , περιτριγυρισμένο από χώρες των οποίων ο πληθυσμός αυξάνει συνεχώς. Αν ανεχθούμε την μετανάστευση αυτών των ξένων λαών, θα είναι τελικά ολέθρια. Καθόλου στρατιωτική θητεία, λίγοι ή καθόλου φόροι, μια εργασία πιο εύκολη και πιο αποδοτική απ’ ό, τι στη γενέθλια χώρα τους. Οι δισταγμοί τους είναι ακόμη λιγώτεροι, απ’ τη στιγμή που η εκλογή μεταξύ των διαφόρων χωρών δεν τους είναι επιτρεπτή, εφ’ όσον όλοι οι άλλοι τους απωθούν. Η εισβολή ξένων μαζών γίνεται, στην περίπτωση αυτή, πολύ επίφοβη, εφ’ όσον αυτοί που μεταναστεύουν είναι, φυσικά, τα κατώτερα στοιχεία, που είναι ανίκανα να καλύψουν τις ανάγκες τους στη δική τους πατρίδα. Οι ανθρωπιστικές μας αρχές μας καταδικάζουν να ανεχόμαστε μια διογκούμενη εισβολή ξένων….


….Ποια μπορεί να είναι η ενότητα ενός λαού ή απλά η ύπαρξή του, κάτω από παρόμοιες συνθήκες;


Οι χειρότερες εκατόμβες στα πεδία των μαχών, θα ήταν άπειρα προτιμότερες από τέτοιου είδους εισβολές.


Υπάρχει ένα πολύ αλάνθαστο ένστικτο, που δίδασκε στους αρχαίους το φόβο των ξένων. Γνώριζαν καλά ότι η αξία μιας χώρας δεν μετράται με βάση τον αριθμό των κατοίκων της, αλλά με βάση τον αριθμό των πολιτών της.»


«Όσον αφορά τους Άραβες, έχω ήδη αναφέρει την περίπτωση των 4.000 ορφανών του καρδιναλίου Lavigerie. Αναθρεμμένα στους κόλπους της χριστιανικής θρησκείας, και χωρίς καμία επαφή με τους ιθαγενείς , τα ορφανά αυτά στην τεράστια πλειοψηφία τους επέστρεψαν, μόλις ενηλικιώθηκαν, στον ισλαμισμό.»




Για τον πόλεμο



-«Οι φιλόσοφοι και οι φιλάνθρωποι θ’ αναστενάζουν σίγουρα για πολύ καιρό ακόμη για τις συμφορές που εξαπολύουν οι πόλεμοι. Μπορούμε εξάλλου να τους παρηγορήσουμε, δείχνοντας τους ότι η παγκόσμια ειρήνη, που θα παραχωρείτο ενδεχομένως από κάποια μαγική δύναμη, θα σημείωνε το τέλος κάθε πολιτισμού και κάθε προόδου, και την γρήγορη επιστροφή στην πιο βαθειά βαρβαρότητα. “ Η βεβαιότητα της ειρήνης” γράφει δικαιολογημένα ο κ. de Vog “θα δημιουργούσε, πριν περάσει μισός αιώνας, μια τέτοια διαφθορά και παρακμή, που θα ήταν καταστροφικότερες για τον άνθρωπο απ’ ό, τι ο χειρότερος πόλεμος”»


«Ο καθένας γνωρίζει καλά, στην πραγματικότητα, ότι τη συγκεκριμένη στιγμή, που κάποιο μεγάλο έθνος θα παρουσίαζε μια πτώση, έστω και στιγμιαία, της στρατιωτικής του ισχύος, αμέσως θα κυριευόταν και θα λεηλατείτο από τους ισχυρότερους γείτονές του».


-«Το ότι ο εικοστός αιώνας θα αποτελέσει την εποχή της παγκόσμιας αδελφότητας, αποτελεί έναν εξαιρετικά αμφίβολο ισχυρισμό. Η αδελφότητα ανάμεσα σε διαφορετικές φυλές δεν είναι δυνατή παρά μόνο όταν η μία αγνοεί την άλλη. Το να συμπλησιάσουμε τους λαούς καταργώντας απλώς τις αποστάσεις, ισοδυναμεί απλώς με το να τους καταδικάσουμε να γνωριστούν καλύτερα, και κατά συνέπεια να ανέχονται λιγώτερο ο ένας τον άλλο.»


-«Όλοι οι μεγάλοι πόλεμοι της ανθρωπότητας: πόλεμοι κατακτητικοί, δυναστικοί, θρησκευτικοί, προπαγανδιστικοί, δεν ήταν τις περισσότερες φορές παρά πόλεμοι φυλών».


-«Παρά τις προόδους του πολιτισμού και τις πραγματείες ορισμένων φιλοσόφων, ο πόλεμος ποτέ δεν έπαυσε να αποτελεί μια από τις κύριες ενασχολήσεις των λαών…… Όταν ένα φαινόμενο εκδηλώνεται με τόσο σταθερή κανονικότητα, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι εκφράζει αναπόδραστες αναγκαιότητες. Το να διαμαρτυρηθούμε ενάντια στον ολέθριο χαρακτήρα του θα ήταν λοιπόν τόσο μάταιο, όσο και να εξεγειρόμαστε ενάντια στα γηρατειά ή στο θάνατο. Εξάλλου οι συγκρούσεις των λαών, υπήρξαν η πηγή των σημαντικότερων προόδων. Δεν μπορούμε να φανταστούμε με ποιο τρόπο, χωρίς αυτές, θα έβγαιναν οι πρώτοι άνθρωποι από τη βαρβαρότητα, και θα κατόρθωναν να ιδρύσουν αυτές τις μεγαλόπρεπες αυτοκρατορίες όπου γεννήθηκαν οι τέχνες, οι επιστήμες και η βιομηχανία. Ποιος μεγάλος πολιτισμός δεν ήταν πολεμικός; Και ποιος φιλειρηνικός λαός έπαιξε κάποιο ρόλο στην ιστορία;»


- «Μεταξύ των πλεονεκτημάτων των πολέμων, ας σημειώσουμε πρώτα απ’ όλα την ανάπτυξη μιας εθνικής ψυχής. Διαμέσου αυτών των πολέμων μπορεί να δημιουργηθεί και να σταθεροποιηθεί αυτή η ψυχή. Χωρίς εθνική ψυχή, όμως, δεν υπάρχει δυνατότητα ανάπτυξης πολιτισμού για ένα λαό.»


-«Οι τελευταίοι πόλεμοι ανάγκασαν όλη την Ευρώπη να προσφύγει στα όπλα. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Η καταστροφή των οικονομιών, λένε οι στατιστικολόγοι. Μία σημαντική ανόρθωση του χαρακτήρα των λαών, θα μπορούσαν ν’ απαντήσουν οι ψυχολόγοι σ’ αυτούς τους εντιμότατους γραφειοκράτες. Χωρίς την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία στην οποία υποβάλλεται σήμερα ο αρσενικός πληθυσμός της Ευρώπης, ο αναρχισμός, ο σοσιαλισμός, και όλα τα διαλυτικά στοιχεία του σύγχρονου πολιτισμού θα είχαν εξαπλωθεί με βήματα γίγαντα……..Η στρατιωτική θητεία ήταν ο δάσκαλος που μας δίδαξε κάποια υπομονή, σταθερότητα, πνεύμα αυτοθυσίας, και μας εφοδίασε με κάποιο είδος προσωρινού ιδανικού. Μόνο αυτό, μπόρεσε ν’ αγωνιστεί ενάντια στον εγωισμό και τη μαλθακότητα που κατακυριεύουν τους λαούς.»


-«Το καλύτερο μέσο προετοιμασίας για τους πιθανούς αγώνες, είναι η ανάπτυξη αυτού του συνόλου συναισθημάτων, που συγκροτεί ό, τι ονομάζεται στρατιωτικό πνεύμα. Αυτό αποτελεί την πραγματική ισχύ ενός στρατού. Χωρίς αυτό, κι όποιος κι αν είναι ο οπλισμός του, ένας λαός δεν αποτελεί παρά μια ασύντακτη αγέλη, χωρίς δυνατότητα αντίστασης. Ας θεωρήσουμε λοιπόν ως τους χειρότερους εχθρούς της πατρίδας, ως επικίνδυνους κακοποιούς, τους συγγραφείς και ρήτορες που πασχίζουν να καταστρέψουν αυτό το πνεύμα μέσα στις ψυχές. Τη μέρα που αυτό το πνεύμα θα εκμηδενιζόταν, δεν θα είχε απομείνει τίποτε πλέον για να χάσουμε»


-« Ο πόλεμος είναι ζήτημα ψυχολογίας, όσο και στρατηγικής. Κανένας μεγάλος πολέμαρχος δεν το αγνοούσε. ….Λίγο ενδιαφέρουν οι απώλειες. Η επιτυχία παραμένει με το μέρος εκείνου που γνωρίζει να τις αντιμετωπίζει σθεναρότερα. Ευτελίστε το χαρακτήρα των στρατιωτών και δεν θα έχετε παρά τους όχλους του Ξέρξη. Εξυψώστε το χαρακτήρα, και θα έχετε τους πολεμιστές του Αλεξάνδρου».


Για τον «αναρχοσυνδικαλισμό», τον σοσιαλισμό και την κοινωνική αναρχία


-«Μόλις ιδρυθεί ένα πολιτικό κόμμα , κι όποια κι αν είναι τα θεωρητικά του πιστεύω, ακόμα κι αν αποσκοπούν στην καταστροφή των μηχανών ή «στο φύτεμα της εθνικής σημαίας στην κοπριά», είναι πάντοτε βέβαιο ότι θα δούμε να προστρέχει προς υποστήριξή του ένας εσμός ανεπάγγελτων ημιδιανοουμένων. Η κλασσική παιδεία μας, κατασκευάζει ολόκληρες λεγεώνες απ’ αυτούς, ανίκανους να εκπληρώσουν άλλα καθήκοντα. Ας μη μας εκπλήσσει λοιπόν το γεγονός ότι οι χειρότερες μορφές του αναρχοσυνδικαλισμού μπορούν να στρατολογούν πολυάριθμους συνηγόρους.»


«Στην πολιτική, όπως και στη θρησκεία, οι αόριστες και ανακριβείς σχηματοποιήσεις είναι πάρα πολύ χρήσιμες, αφού ο καθένας μπορεί να τις ερμηνεύει κατά βούληση. Δεν υπάρχει τίποτε πιο νεφελώδες από τη σημερινή έννοια της λέξης σοσιαλισμός……Το θεμελιώδες χαρακτηριστικό του σοσιαλισμού είναι ένα βαθύ μίσος ενάντια σε όλους όσοι υπερέχουν: είτε ως προς το ταλέντο, είτε ως προς την περιουσία και την ευφυΐα»


«Η κοινωνική αναρχία δεν εκδηλώνεται μόνο στα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας. Αποτελεί, όπως όλες οι πνευματικές επιδημίες, ουσιαστικά μια μεταδοτική νόσο……Η ανάπτυξη της αναρχίας στη χώρα μας, αποκαλύπτεται κυρίως από τις προόδους του αντιπατριωτισμού….


…. Ένα από τα πιο εμφανή αποτελέσματα της ανάπτυξης της κοινωνικής αναρχίας, είναι η εξάπλωση της εγκληματικότητας»


Για τον ανθρωπισμό


«Όταν ενσκήπτει η ολέθρια φυλή των φιλανθρώπων πάνω σ’ ένα λαό, τότε επίκεινται μεγάλες καταστροφές. Γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό πολλαπλασιάσθηκαν την παραμονή της Επανάστασης. Τι επικλήσεις στο Υπέρτατο όν, τι συγκινητικές εκκλήσεις για Αδελφότητα, πριν από τις σφαγές του Σεπτέμβρη και την ακατάπαυστη χρήση της λαιμητόμου! Η τελική κατάληξη της Εξέλιξης του ανθρωπισμού ήταν πάντοτε αιμοσταγείς εκατόμβες. Θα πρέπει να φοβούμαστε την πανούκλα, αλλά πολύ περισσότερο θα πρέπει να φοβούμαστε τους φιλανθρώπους. Οι κοινωνίες ποτέ δεν είχαν χειρότερους εχθρούς. Ο φιλάνθρωπος δεν είναι καθόλου άνθρωπος της προόδου, αλλ’ αυτός που καταστρέφει όλες τις πρωτοβουλίες και δημιουργεί εμπόδια σε κάθε πρόοδο»


Για την ισότητα


«Οι προσπάθειές μας για την αλλαγή των αναπότρεπτων φυσικών νόμων, για την εγκαθίδρυση της ισότητας επί παραδείγματι, εκεί όπου η φύση επιβάλλει την ανισότητα, αντιπροσωπεύουν εξίσου επικίνδυνες προσπάθειες μ΄εκείνες ενός διευθυντή εργοστασίου που θα ήθελε να παραβιάσει όλους τους νόμους της φυσικής και μηχανικής. Τα ερείπια θα προέκυπταν, σύντομα θα του αποδείκνυαν τον κίνδυνο ενός παρόμοιου εγχειρήματος».


Για την αγάπη στην πατρίδα


«Η αγάπη της πατρίδας σχηματίζει το πραγματικό κοινωνικό κονίαμα, που είναι ικανό να διατηρήσει ακέραια την ισχύ ενός λαού. Η πατρίδα αποτελεί το σύμβολο των κληροδοτημένων κατακτήσεων ολόκληρης της προγονικής μας ύπαρξης. Μην μπορώντας να ζήσουμε παρά μόνο διαμέσου αυτής, θα πρέπει να ζούμε γι’ αυτήν».


 
Τα βιβλία του Gustave Le Bon μπορείτε να τα βρείτε εδώ