Η Σιωπηλή Επανάσταση

 

Γερμανία, 2018

Παραγωγή: Μίριαμ Ντίσελ, Σουζάν Φρέιερ, Κάλε Φριζ, Ιζαμπέλ Χουντ, Τόμας Κούφους

Σκηνοθεσία: Λαρς Κράουμε

Σενάριο: Λαρς Κράουμε

Φωτογραφία: Γιενς Χάραντ

Μοντάζ: Μπάρμπαρα Γκις

Μουσική: Κριστόφ Κάιζερ, Τζούλιαν Μαας

Πρωταγωνιστούν: Λέοναρντ Σάιχερ, Γιόνας Ντάσλερ, Λένα Κλένκε

Διάρκεια: 111 λεπτά

Το 1956, η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας κυβερνάται από το Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα, αμάλγαμα του πρώην Κομουνιστικού Κόμματος της χώρας με το Σοσιαλδημοκρατικό, και επίσημο φορέα του σταλινικού τύπου σοσιαλισμού. Το τείχος δεν έχει ακόμη υψωθεί (θα χρειαστούν άλλα πέντε χρόνια), και η διέλευση από το σύνορο που χωρίζει την Ανατολική Γερμανία από τη Δυτική γίνεται με έναν τυπικό έλεγχο, αρκεί φυσικά να πείσεις τους φρουρούς για τον λόγο που επισκέπτεσαι την άλλη πλευρά

Ο Κουρτ και ο Τέο, φίλοι και συμμαθητές από τη μικρή πόλη Στάλινσταντ κοντά στα πολωνικά σύνορα, περνούν ένα πρωί στο Δυτικό Βερολίνο με πρόσχημα να επισκεφτούν τον τάφο του παππού του πρώτου, ενώ σκοπός τους είναι να μπουν σε ένα σινεμά να δουν μια απαγορευμένη στα μέρη τους ταινία. Δεν είναι αυτή, ωστόσο, που θα τους αναστατώσει, αλλά τα εναρκτήρια επίκαιρα για τον αιματηρό αγώνα των Ούγγρων να διώξουν από τη χώρα τους τις σοβιετικές δυνάμεις κατοχής. Για τους δύο εφήβους, η πάλη του ουγγρικού λαού αντανακλά τη δική τους δυσφορία με το άκαμπτο καθεστώς τους.

Επιστρέφοντας, θα συνεχίσουν να παρακολουθούν την εξέλιξη της Ουγγρικής Επανάστασης από το παράνομο ραδιόφωνο ενός μακρινού, αποκομμένου από την κοινωνία της πόλης, συγγενή. Και, σε ένδειξη αλληλεγγύης, σύντομα θα πείσουν τους –περισσότερους- συμμαθητές τους να κρατήσουν ενός λεπτού σιγή στη διάρκεια ενός μαθήματος. Όμως η «αθώα» πράξη διαμαρτυρίας προκαλεί την απορία και την οργή του καθηγητή, κι από κει την παρέμβαση του λυκειάρχη και τη δυσανεξία της διευθύντριας. Η υπόθεση θα φθάσει μέχρι τον Υπουργό Παιδείας, σκληροπυρηνικό σταλινιστή, του οποίο το τελεσίγραφο είναι ξεκάθαρο: αν ο υποκινητής της «αντεπαναστατικής» πρωτοβουλίας δε φανερωθεί εντός μίας εβδομάδας, ολόκληρη η τάξη αποβάλλεται από το σχολείο και αποκλείεται δια βίου από όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της ΛΔΓ.

Η ιστορία είναι αληθινή. Τη χρονογράφησε σε βιωματικό του βιβλίο ο Ντίτριχ Γκάρστκα, που την έζησε ως ένας από τους μαθητές.

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΕΛΛΑΔΑ

 

Σαν αυγή μέσα στ' όνειρο,

Μες στο θάνατο ελπίδα,

Μέσα στης φυλακής μας τους τοίχους αχτίδα:

Η Ελλάδα, που κάποτες ήταν σαν πεθαμένη,

Να την πάλι σηκώνεται, να την πάλι προβαίνει!

Percy Shelley

Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΥΚΟΥΤΡΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 21

 

Λεπτομέρεια από τον πίνακα του Eugène Delacroix (Le Combat du Giaour et du Pacha, 1835, musée du Petit Palais, Paris)

Απόσπασμα από το βιβλίο ''Η σχέσις μας προς την Αρχαιότητα''

    Το 21αποτελεί αληθώς ρήξιν προς το παρελθόν και την «παράδοσιν», την παράδοσιν όμως την βυζαντιακήν και την της τουρκοκρατουμένης Ελλάδος. Αλλά συγχρόνως αποτελεί αναγέννησιν, αναγέννησιν του αρχαίου ελληνικού πνεύματος (όπως ημπορούσαν οι άνθρωποι της εποχής εκείνης να το συλλάβουν), επάνοδον συνειδητήν εις την δράσιν των αρχαίων προγόνων και (με το τολμηρόν του ρωμαντικού πήδημα υπεράνω της ρωμαϊκής και βυζαντινής περιόδου) συνέχειαν άμεσον των κατορθωμάτων εκείνων. Τα ονόματα του Λεωνίδου και του Θεμιστοκλέους δεν κοσμούν μόνον των Υδραίων τας πρύμνας ─αποτελούν ζωντανάς υπάρξεις, παραστέκονται εις τους αγωνιζομένους, γίνονται πρότυπα και ιδέαι, που κανονίζουν αίσθημα και ενέργειαν των απογόνων. Το έθνος αισθάνεται, ότι είναι έθνος: αισθάνεται τα δικαιώματά του ως κληρονόμου παρελθόντος μεγαλείου, και τα καθήκοντά του απέναντι αυτού. Δεν είναι πλέον η φυσιολογική, ούτως ειπείν, εξέγερσις εναντίον της καταπιέσεως του βαρβάρου, που του οπλίζει τας χείρας· πολύ μάλλον η συναίσθησις της αξιοπρεπείας του, η εντροπή. 

    Η μεταβολή αυτή δεν είναι αιφνίδιος επιφώτισις: πολύ oλιγώτερον είναι δημιούργημα του φιλελληνισμού, όπως πολλαχώς υπεστηρίχθη· ο φιλελληνισμός αρχίζει από το 21 και την ενίσχυσε μάλλον ή την επροκάλεσεν. Είναι το έργον της ανανεννηθείσης τον 18. αιώνα ελληνικής παιδείας, είναι το έργον των ταπεινών και σχολαστικών ─αν θέλετε─ διδασκάλων, που με τον Ηρόδοτον και τον Δημοσθένην εις τας χείρας εχάλκευσαν την εθνικήν συνείδησιν και το αίσθημα της θυσίας προς την πατρίδα, της κοινής συνεργασίας προς δημιουργίαν ανεκτής εθνικής υπάρξεως. Το πλήθος των χειρογράφων κλασσικών συγγραφέων, αντιγραμμένων τον 18. αιώνα, είναι ένα υλικόν δείγμα του τεραστίου τούτου ρεύματος προς παιδείαν, ─όχι κάθε παιδείαν, αλλά παιδείαν ελληνικήν─ ως απαραίτητον προϋπόθεσιν πάσης εθνικής παλιγγενεσίας. Δεν υπήρξε τούτο το πρόγραμμα του Κοραή μόνον, αν και ο Κοραής υπήρξεν ο ευγλωττότερος και μάλλον βαθυστόχαστος τούτου απόστολος. Αποτελεί τον τελικόν σκοπόν και το ιδεώδες όλων των μορφωμένων και μη τάξεων του ελληνικού λαού, ιδεώδες δημιουργηθέν και καλλιεργηθέν από τους πτωχούς διδασκάλους του γένους.

    Απέχω πολύ από του να ισχυρισθώ, ότι ο μοναδικός παράγων του 21 υπήρξεν η αναγέννησις της ελληνικής παιδείας. Αυτή και μόνη δεν ήτο αρκετή ούτε να προκαλέση την Επανάστασιν ούτε να φέρη εις πέρας τους σκοπούς της. Η ελληνική παιδεία υπήρξεν ηθική δύναμις μόνον και αι ηθικαί δυνάμεις δεν δημιουργούν τας απαραιτήτους υλικάς προϋποθέσεις προς δράσιν, δίδουν όμως εις αυτάς την κατεύθυνσιν, θέτουν εις αυτάς τον ιδεώδη σκοπόν και τας εναρμονίζουν εις τας ενεργείας των· προ παντός δημιουργούν την πίστιν, ήτις την αποτελεσματικότητα των υλικών δυνάμεων εκατονταπλασιάζει. Εις τον 16. και 17. αιώνα η ελληνική παιδεία θα ήτο αδύνατον να προκαλέση ένα 21.[1] Εχρειάσθη να προηγηθή του τόπου η οικονομική ευημερία, η ανάπτυξις του εμπορίου και της ναυτιλίας, η επαφή με την Ρωσίαν, η πείρα εις τας παραδουναβείους χώρας, η παρακμή των Τούρκων, η επικοινωνία με την Ευρώπην και τας εν Ανατολή ευρωπαϊκάς παροικίας, προ παντός η δημιουργία εθνικών πολεμικών δυνάμεων με των κλεφτών τα τάγματα και των Υδραίων τους εμπορικούς στόλους. Αλλ’, όπως είπομεν, αυτά ήσαν υλικόν απλούν, δυνάμεις ασυναρμολόγητοι και αλληλοσυγκρουόμεναι πολλάκις, χωρίς μορφήν ούτε κατεύθυνσιν. Και την μορφήν αυτήν και την κατεύθυνσιν έδωσεν εις αυτάς η ελληνική παράδοσις και μόνη.[2] Αυτής και μόνης έργον είναι, ότι οι «κλέφτες» υψώθησαν εις εθνικούς ήρωας, οι κουρσάροι εις Σαλαμινομάχους, οι προεστοί εις Θεμιστοκλείς και Αριστείδας. Με την προφητικήν του διαίσθησιν το παρετήρησε βαθύτατα ο Σολομός ─τον οποίον κανείς δεν ημπορεί να κατηγορήση επί «προγονοπληξία» ή «σχολαστικισμό»─ όταν η Ελευθερία, η ελληνική ελευθερία του 21, του παρουσιάζετο

απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη

των Ελλήνων τα ιερά.

---

[1] Σ.Σ. Ακόμη παραδέχομαι, ότι, και αν δεν είχαμεν την ελληνικήν παράδοσιν, θα εφθάναμεν κάποτε να επαναστατήσωμεν εναντίον του Τούρκου. Αλλά πότε; Όταν από τας συνθήκας της νεοελληνικής πραγματικότητος θα εδημιουργούσαμεν την απαραίτητον εθνικήν συνείδησιν και την κατευθύνουσαν Ιδέαν. Αυτό μέχρι του 21 δεν είχε γίνει. Το δε παράδειγμα των Βουλγάρων, που μόλις κατά τα τέλη του παρελθόντος αιώνος και κατόπιν εντατικής προσπαθείας της πανσλαβιστικής προπαγάνδας έφθασαν εις εθνικήν συνείδησιν δι’ ανασυνδέσεως με την ιστορίαν των, δείχνει φανερά, πόσον μεγάλην σημασίαν είχε δι’ ημάς το παρελθόν. Να σκεφθή μόνον κανείς τι εσήμαινε το ότι έθνος χωρίς κρατικήν ενότητα και με υποτυπώδη στοιχεία υλικού και πνευματικού πολιτισμού είχε φθάσει εις εξειλιγμένην εθνικήν συνείδησιν ήδη κατά τας αρχάς του 19. αιώνος. Εις την Γερμανίαν τότε μόλις έθετεν ο Fichte τας πνευματικάς βάσεις της εθνικής ενότητος.

[2] Σ.Σ. Των ιδεών της γαλλικής επαναστάσεως η επιρροή ─αναμφισβήτητος διά πολλούς πνευματικούς ηγέτας του 21, π.χ. τον Ρήγαν και Κοραήν─ υπερτιμάται εσχάτως παρά πολλών. Αλλά, και αν ακόμη υπήρξε τόσον μεγάλη, δεν πρέπει να λησμονώμεν 1) ότι ευρίσκετο και η γαλλική επανάστασις υπό την άμεσον επίδρασιν ελληνικών ιδεών και υπό την μορφήν αυτήν επέδρασεν και εν Ελλάδι, 2) ότι, και διά να εκαρποφορούσαν αι ιδέαι της, έπρεπε το έδαφος να είχε προπαρασκευασθή καταλλήλως. Αι πατριωτικαί ιδέαι της Αναγεννήσεως π.χ. έμειναν τελείως ξέναι προς την συνείδησιν των φραγκοκρατουμένων Ελλήνων ─ως λαού, εννοώ· όχι των φυγάδων λογίων.